دانلود بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌های رشد ارقام بهاره کلزا

بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌های رشد ارقام بهاره کلزا پایان نامه بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌های رشد ارقام بهاره کلزا در 140 صفحه ورد قابل ویرایش

دسته بندی	علوم پایه
فرمت فایل	doc
حجم فایل	456 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	140

بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌های رشد ارقام بهاره کلزا

1-1-     اریخچه:

کلزای روغنی مهم‌ترین گونه زراعی جنس براسیکا می‎باشد و به احتمال قوی فرم وحشی آن به اروپا و آفریقای شمالی محدود می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381). موردتوجه قرار گرفتن کلزا تنها در سالهای اخیر نبوده بلکه 2000 سال قبل از میلاد مسیح در نوشته های دوران قدیم از آن یاد شده است. در نوشته های باستانی که به زبان سانسکریت بوده ، دانه روغنی کلزا سارسون[1] نامیده شده است (عاشوری، 1380). در آثار به جا مانده از دوران نوسنگی در مصر، در نوشته های هندوها که از سال‌های 1500 تا 2000 قبل از میلاد به دست آمده و به ویژه در کتیبه های یونانی، رومی و چینی باقی مانده از سال‌های 200 تا 500 قبل از میلاد به گیاهان روغنی جنس براسیکا و ارزش دارویی آنها اشاره شده است. کشت تجاری کلزا از سال 1942 در قسمت شمالی آمریکا یعنی کشور کانادا شروع گردیده و امکان استفاده از روغن کلزا برای مصرف خوراکی در سال 1948 مورد توجه قرار گرفت و منجر به استخراج روغن خوراکی از کلزا در سال های 1956 تا 1957 گردید (شیرانی راد و دهشیری، 1381). کلزا نخستین بار در کانادا در سال 1943 به منظور روغن کاری ماشین بخار کشت شد (عزیزی و همکاران، 1378). در سال 1957 در کشور کانادا اولین کلزای روغنی با مقدار اندک اسید اروسیک اصلاح شد. با تولید روزافزون کلزا طی سال 1956 هزاران هکتار از اراضی کانادا به کشت این گیاه اختصاص یافت (رودی و همکاران، 1382). اپلیکویست (1972) اظهار داشته است که B.napus اولین بار در هلند و در قرن 17 به عنوان یک گیاه روغنی کشف شده است و سپس کشت آن به سایر بخشهای اروپا گسترده شده است. با کشف ویژگیهای غذایی مفید روغن کلزا وضعیت آن در سال‌های اخیر بهبود یافته است (عزیزی و همکاران، 1378). در سال 1974، رقم تاور[2] به عنوان اولین رقم دو صفر کلزا که هم میزان اسید اروسیک و هم میزان گلوکوزینولات آن پائین بود، معرفی شد. در سال 1981، تولید رقم های کلزا با میزان گلوکوزینولات بالا تقریباً متوقف گردید (شیرانی راد و دهشیری، 1381). در دو دهه گذشته، آزمایش‌های به نژادی و به زراعی متعدد و متنوعی در بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بر روی گیاه کلزا صورت گرفته و منجر به معرفی چهار رقم کلزای اصلاح شده با نام های زرگل، طلایه، استقلال و ساری گل شده است
(شیرانی راد و دهشیری، 1381). در حال حاضر به واسطة مشکلاتی که در روش کشت متوالی گندم وجود دارد، نظر متخصصان محلی بر این است که باید در تناوب گندم از کلزا استفاده گردد (شهیدی و فروزان، 1375).

-1- مشخصات محل اجرای آزمایش

این طرح در سال زراعی 83-1382، در مزرعه 400 هکتاری مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج واقع در جادة  ماهدشت، با طول جغرافیایی 59 درجه و 35 دقیقه شمالی و عرض جغرافیایی 75 درجه و 50 دقیقه شرقی و ارتفاع 1313 متر از سطح دریا اجرا شد. براساس آمار هواشناسی و با توجه به منحنی آمبروترمیک[1] ، منطقه مورد نظر با داشتن 150 تا 180 و گاهی تا 200 روز خشک، جزء مناطق آب و هوایی مدیترانه ای گرم وخشک[2] و با داشتن زمستان سرد و مرطوب و تابستان گرم و خشک جزء مناطق نیمه خشک محسوب می‌شود. متوسط بارندگی سالیانه منطقه، 243 میلی‌متر بوده و بارندگی عمدتاً در اواخر پاییز و اوایل بهار روی می‌دهد. وضعیت آب وهوای منطقه در سال زراعی اجرای آزمایش در جدول (3-1) درج گردیده است.

جدول (3-1)- مشخصات اقلیمی محل اجرای آزمایش در سال زراعی 83-1382.

ماه	مهر	آبان	آذر	دی	بهمن	اسفند	فروردین	اردیبهشت	خرداد
میزان بارندگی mm	1	9	5/37	1/48	8	5/18	3/63	14	3
متوسط دمای هوا	4/12	33/6	7/0	4/3	11/6	56/9	1/12	9/16	9/21

       مأخذ : (ایستگاه هواشناسی بخش تحقیقات خاک و آب کرج)

قبل از آماده سازی زمین، از خاک مزرعه در دو عمق 30-0 و 60-30 سانتی متری جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، نمونه برداری شد و سپس به آزمایشگاه منتقل گردید نتایج حاصل از تجزیه خاک مزرعه در جدول (3-2) درج گردیده است.

3-2- مشخصات آزمایش

3-2-1- معرفی تیمارها

آبیاری و رقم، تیمارهای آزمایشی بودند. آبیاری به عنوان عامل اصلی و در دو سطح، شامل آبیاری معمول یا شاهد ( آبیاری پس از 60 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A)[3] و تنش خشکی (‌قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد) و رقم به عنوان عامل فرعی در ده سطح که تماماً دارای تیپ رشدی بهاره بودند. این ارقام، عبارت بودند از: Goliath ، Comet، Sw 5001، Eagle، Sw Hot Shot، 19-H، Hyola 401، Hyola 420، Option 500، Quantum که به ترتیب مبدا آنها از کشورهای دانمارک، ایتالیا، سوئد، سوئد، سوئد، پاکستان، صفی آباد، کانادا و کانادا و آلمان بود.

جدول (3-2)- مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه.

عمق(cm)	30-0	60-30
هدایت الکتریکی (ds/m)	2/2	9/0
اسیدیته گل اشباع(pH)	7/7	8/7
درصد اشباع (S.P)%	36	5/39
درصد کربن آلی(O.C)%	53/0	42/0
فسفر قابل جذب (P.P.M)	7/9	52/4
پتاسیم قابل جذب (P.P.M)	176	167
رس %	21	22
سلیت%	36	38
شن%	43	40
بافت خاک	لوم	لوم

      مأخذ: (یافته‌های تحقیق)

3-2-2- طرح آزمایشی

آزمایش به صورت کرت‌های یک بار خرد شده[4] در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید. سطوح آبیاری در کرت‌های اصلی و ارقام در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. تعداد کل کرت‌های آزمایشی در این طرح برابر 80 بود. به منظور برآورد بدون اریب[5] میانگین تیمارها و اشتباه آزمایشی، تیمارها به صورت تصادفی در واحدهای آزمایشی پخش گردیدند.

3-2-3- تجزیه آماری

داده‌های حاصل مطابق مدل طرح آماری اسپلیت پلات در قالب بلوک‌های کامل تصادفی مورد تجزیه واریانس ساده قرار گرفت و مقایسه میانگین ها نیز با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن انجام شد همبستگی ساده بین صفات مورد آزمون نیز تعیین گردیدند.

همچنین  شاخص‌های رشد نیز محاسبه گردیدند. برای این اعمال از نرم افزار آماری  Mstatc و برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.

3-3- عملیات زراعی

3-3-1- آماده سازی زمین

مساحت کل مزرعه آزمایشی حدود 1600 مترمربع بود. در مزرعه آزمایشی در سال قبل، گندم کشت شده بود. ابتدا زمین آزمایشی ، آبیاری گردید و پس از گاو رو شدن، به وسیله گاو آهن برگردان دار شخم پائیزه زده شده، سپس جهت خرد شدن کلوخه‌ها و همچنین یکنواخت شدن وضعیت خاک مزرعه، زمین مذکور، دیسک و ماله زده شد. سپس اقدام به نمونه‌گیری از خاک مزرعه در دو عمق 30-0 و 60-30 سانتی‌متر گردید. براساس نتایج تجزیه خاک و توصیه کودی، حدود 50 کیلوگرم در هکتار ازت خالص و حدود 75 کیلوگرم در هکتار P205 از دو منبع کودی  اوره و فسفات آمونیوم و 100 کیلوگرم K2O از منبع کودی سولفات پتاسیم به همراه 5/2 لیتر در هکتار علف کش ترفلان ( تری فلورالین) همراه با دو دیسک عمود برهم و سبک با خاک مخلوط گردیدند. سپس مزرعه به وسیله فاروئر به صورت جوی پشته در آمد. فاصله جوی ها از یکدیگر 60 سانتی متر بود. ابعاد هر کرت آزمایشی m8/1 * m5 بود. بین بلوک ها نیز حدود
 5 متر فاصله تعبیه شده بود. هر کرت آزمایشی شامل 6 خط 5 متری با فاصله خطوط 30 سانتی متر و فاصله بوته روی‌خط 5 سانتی متر بود که 2 خط کناری‌به عنوان حاشیه‌در نظر گرفته شد و4 خط‌میانی آن برای‌ تعیین کلیه‌مراحل فنولوژیکی گیاه و صفات مختلف مورد استفاده قرارگرفت. همچنین‌دو مرحله‌ازت  سرک‌در مراحل ساقه دهی‌و‌غنچه دهی هر کدام به میزان 50 کیلوگرم ازت‌خالص از منبع کود اوره تامین شد.

3-3-2- کاشت

بذور قبل از کاشت غربال شدند تا از نظر اندازه یکسان باشند. کاشت در تاریخ 12/7/82 انجام گرفت. عملیات کاشت با دست انجام شد. به این صورت که دو طرف هر پشه و به فاصله ردیف 30 سانتی متری از یکدیگر بذور به صورت خطی کاشته شدند. همچنین قبل از کاشت، تصادفی شدن از طریق جدول اعداد تصادفی انجام پذیرفته و نقشه طرح بر روی کاغذ پیاده شده بود. کشت و تخصیص تیمارهای مختلف به کرت ها براساس این نقشه انجام گرفت. سپس تابلوهایی که معرف نوع تیمارها بود در ابتدای هر کرت نصب گردید.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                               صفحه

چکیده......................................................................................................................... 1

مقدمه.......................................................................................................................... 3

 

فصل اول: کلیات........................................................................................................ 6

1-1- تاریخچه............................................................................................................ 7

1-2- کلیاتی دربارة کلزا.............................................................................................. 8

1-3- اهمیت وجایگاه کلزا در ایران.............................................................................. 10

1-4- سطح زیرکشت، تولید وعملکرد کلزا در جهان و ایران........................................... 12

1-5- ترکیب شیمیایی دانه کلزا..................................................................................... 14

1-6- خصوصیات گیاه شناسی...................................................................................... 16

1-6-1- ریشه........................................................................................................ 16

1-6-2- ساقه......................................................................................................... 17

1-6-3- برگ......................................................................................................... 18

1-6-4- گل........................................................................................................... 18

1-6-5- میوه.......................................................................................................... 18

1-6-6- دانه کلزا.................................................................................................... 19

1-7- مراحل فنولوژی.................................................................................................. 19

1-8- اکولوژی کلزا..................................................................................................... 19

1-9- کاشت .............................................................................................................. 22

1-9-1- آماده سازی زمین....................................................................................... 22

1-9-2- تاریخ کاشت............................................................................................. 22

1-9-3- میزان بذر وتراکم بوته................................................................................. 23

1-9-4- عمق و ابعاد کاشت.................................................................................... 23

1-9-5- روش کاشت............................................................................................. 23

1-10- داشت............................................................................................................. 24

1-10-1- نیازهای غذایی........................................................................................ 24

1-10-2- علف‌های هرز......................................................................................... 24

1-10-3- آفات و بیماری‌ها.................................................................................... 25

1-11- برداشت.......................................................................................................... 26

1-11-1- خرمن کوبی............................................................................................ 26

1-12- انبار کردن....................................................................................................... 27

فصل دوم : بررسی منابع.............................................................................................. 28

2-1- تنش................................................................................................................. 29

2-2- تنش خشکی یا تنش آبی.................................................................................... 29

2-3- مکانیزم‌های مقاومت به خشکی............................................................................ 30

2-4- تنظیم اسمزی..................................................................................................... 33

2-5- تأثیر تنش خشکی بر رشد برگ........................................................................... 34

2-6- تأثیر تنش خشکی بر رشد ساقه و برگ................................................................ 35

2-7- عکس العمل کلزا در برابر تنش خشکی ورژیمهای رطوبتی.................................... 36

2-8- تأثیر تنش خشکی بر عملکرد دانه........................................................................ 39

2-9- تأثیر تنش خشکی بر اجزای عملکرد.................................................................... 41

2-9-1- تعداد خورجین در گیاه بوته........................................................................ 41

2-9-2- تعداد دانه در خورجین............................................................................... 42

2-9-3- وزن هزار دانه............................................................................................ 43

2-9-4- شاخص برداشت........................................................................................ 44

2-10- تأثیر تنش خشکی بر صفات کیفی..................................................................... 45

2-10-1- درصد روغن دانه.................................................................................... 45

2-11- تجزیه و تحلیل رشد........................................................................................ 46

2-11-1- تجمع ماده خشک................................................................................... 48

2-11-2- شاخص سطح برگ................................................................................. 49

فصل سوم : مواد و روش ها........................................................................................ 51

3-1- مشخصات محل اجرای آزمایش.......................................................................... 52

3-2- مشخصات آزمایش............................................................................................. 52

3-2-1- معرفی تیمارها........................................................................................... 52

3-2-2- طرح آزمایشی........................................................................................... 53

3-2-3- تجزیه آماری............................................................................................. 54

3-3- عملیات زراعی................................................................................................... 54

3-3-1- آماده سازی زمین....................................................................................... 54

3-3-2- کاشت....................................................................................................... 54

3-3-3- داشت....................................................................................................... 55

3-3-4- برداشت.................................................................................................... 55

3-4- برآورد شاخص های رشد................................................................................... 55

3-4-1- نمونه برداری............................................................................................. 56

3-4-2- تعیین سطح برگ....................................................................................... 56

3-4-3- تعیین وزن خشک برگ و وزن خشک کل................................................... 56

3-5- اندازه گیری صفات کمی..................................................................................... 56

3-6- اندازه گیری صفات کیفی مورد مطالعه.................................................................. 58

3-6-1- تعیین درصد روغن دانه.............................................................................. 58

3-7- تعیین مراحل فنولوژیکی..................................................................................... 59

فصل چهارم : نتایج و بحث......................................................................................... 60

4-1- تأثیر تنش خشکی بر ویژگیهای مورفولوژیکی، ساختاری و زراعی.......................... 61

4-1-1- ارتفاع بوته................................................................................................ 61

4-1-2- تعداد شاخه فرعی در بوته.......................................................................... 64

4-1-3- قطر ساقه.................................................................................................. 67

4-1-4- طول خورجین ساقه اصلی.......................................................................... 70

4-1-5- طول خورجین شاخه فرعی......................................................................... 73

4-1-6- طول خورجین بوته..................................................................................... 76

4-1-7- تعداد خورجین در ساقه اصلی.................................................................... 79

4-1-8- تعداد خورجین در شاخه فرعی................................................................... 83

4-1-9- تعداد خورجین در بوته............................................................................... 87

4-1-10- تعداد دانه در خورجین ساقه فرعی............................................................ 91

4-1-11- تعداد دانه در خورجین شاخه فرعی.......................................................... 94

4-1-12- تعداد دانه در خورجین............................................................................. 98

4-1-13- وزن هزار دانه......................................................................................... 102

4-1-14- عملکرد دانه............................................................................................ 105

4-1-15- عملکرد بیولوژیک................................................................................... 109

4-1-16- شاخص برداشت..................................................................................... 113

4-2- تأثیر تنش خشکی بر روی صفات کیفی............................................................... 116

4-2-1- درصد روغن دانه....................................................................................... 116

4-2-2- عملکرد روغن دانه..................................................................................... 120

4-3- تأثیر تنش خشکی بر روی شاخص‌های رشد........................................................ 124

4-3-1- وزن خشک کل گیاه................................................................................... 124

       4-3-1-1- روندتغییرات وزن خشک کل گیاه درشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی............... 124

       4-3-1-2- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول........ 125

       4-3-1-3- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی........... 126

4-3-2- وزن خشک برگ....................................................................................... 128

    4-3-2-1- روند تغییرات وزن خشک برگ در شرایط آبیاری معمول و تنش کم آبی... 128

    4-3-2-2- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول...... 129

    4-3-2-3- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی........ 130

4-3-3- شاخص سطح برگ.................................................................................... 131

       4-3-3-1-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام کلزادرشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی... 131

      4-3-3-2-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول...... 132

       4-3-3-3- روند تغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی..... 133

4-4- همبستگی ساده صفات مورد مطالعه...................................................................... 134

4-5- نتیجه گیری کلی................................................................................................. 138

4-6- پیشنهادات......................................................................................................... 139

فهرست منابع.............................................................................................................. 140

دانلود مقاله اثرات تنش خشکی در مراحل انتهای رشد ارقام بهاره کلزا

مقاله اثرات تنش خشکی در مراحل انتهای رشد ارقام بهاره کلزا مقاله اثرات تنش خشکی در مراحل انتهای رشد ارقام بهاره کلزا در 35 صفحه ورد قابل ویرایش

دسته بندی	علوم پایه
فرمت فایل	doc
حجم فایل	120 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	35

مقاله اثرات تنش خشکی در مراحل انتهای رشد ارقام بهاره کلزا

مقدمه:

این روزها جمله «وابستگی 90 درصدی روغن، ورشکستگی ملی» به واژه ای تکراری تبدیل شده و در هر محفل و نشریه ای این کلمات به کرات بیان می‎شود. این جمله زمانی حیرت انگیزتر می‎شود که در کنار بحث خودکفائی گندم نیز قرار بگیرد. ایرانی که تا چند سال پیش بزرگ ترین وارد کننده گندم جهان بود طی چند سال، تنها چند سال، به خودکفائی رسیده و حتی زمزمه های صادرات نیز به گوش می رسد. مسئولان جهاد کشاورزی طی همین سالها با توجه به این موفقیت به فکر برنامه ریزی برای تأمین نیازهای کشور به دانه های روغنی از داخل افتاده اند تا شاید روزی هم بتوان از این سرشکستگی ملی رهایی یافت. این مدیران امیدوارند اجرای طرح ده ساله دانه‌های روغنی نیز مثل گندم باعث افتخار و مباحاتشان شود (ماهنامه روغن نباتی، 1383 الف). کشور ایران معادل 000، 800 ، 164 هکتار مساحت دارد که از این مقدار، 15 الی 18 میلیون هکتار شوره‌زار، 20 الی 22 میلیون هکتار بیابان و تقریباً یک میلیون هکتار نیمه خشک است. ایران با متوسط نزولات آسمانی 240 میلی متر که از یک سوم میزان نزولات سالانه جهانی (700 میلی متر) کمتر می باشد، دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است. در مناطق خشک، میزان باران سالانه، کمتر از تبخیر و تعرق بوده و بروز دوره خشکی در طول سال امری عادی است (کافی و همکاران، 1379 ب). تحقیقات انجام شده نشان داده است که متوسط افت عملکرد سالیانه به واسطة خشکی در جهان 17 درصد بوده که تا بیش از 70 درصد در هر سال می‎تواند افزایش یابد(Edmeades et al, 1994). با توجه به این موضوع کشاورزان و دست اندرکاران کشور، اصولاً باید با تلاش فراوان و مدیریت صحیح و اقتصادی منابع آبی و استفاده بهینه از آب در تولید هر چه بیشتر محصولات زراعی، مشکل غذایی جمعیت را رفع سازند. دانه های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز می باشند (شیرانی راد و دهشیری، 1381). دانه های روغنی به دلیل تولید روغن های با کیفیت بالا و درصد زیادی از اسیدهای چرب و مرغوب از اهمیت شایانی در تغذیه انسان برخوردارند (آلیاری و همکاران، 1379). در حال حاضر، مصرف سرانة روغن خوراکی کشور بیش از 16 کیلوگرم برآورد شده است. لذا با توجه به جمعیت کشور، نیاز به حدود یک میلیون تن روغن در سال می‎باشد که بیش از 90 درصد آن از طریق واردات تأمین می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381). میزان واردات روغن خام در سال 1382 در جدول (1-1) درج گردیده است

(ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب). به این لحاظ، لزوم برنامه ریزی بلندمدت و منسجم با هدف نیل به خودکفائی در تولید روغن خوراکی غیرقابل انکار خواهد بود (شیرانی راد و دهشیری، 1381).

جدول(1-1) - میزان واردات روغن خام در سال 1382

ردیف	شماره تعرفه	نام کالا	وزن	ارزش دلاری
1	15071000	روغن خام سویا	777,431,497	436,268,054
2	15091000	روغن زیتون بکر	802,482	699,146
3	15111000	روغن خام نخل	53,108,436	25,127,238
4	15121100	روغن خام آفتابگردان	183,477,357	116,593,314
5	15122100	روغن خام پنبه دانه	4,647,000	2,879,924
6	15141100	روغن خام کلزا	19,973,625	12,374,815
جمع			1,039,440,397	593,942,491

          مأخذ: (گمرک جمهوری اسلامی ایران)

 در حال حاضر سالانه 2/1 میلیارد دلار صرف واردات روغن نباتی و کنجاله سویا می‎شود و اگر روند کنونی مصرف و رشد جمعیت ادامه یابد، تا چند سال آینده سالانه دو میلیارد دلار صرف واردات روغن خوراکی خواهد شد (ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب).

در این میان، کلزا به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی برای کشت در شرایط آب و هوایی کشور مورد توجه قرار گرفته است. تولید جهانی روغن کلزا در مقایسه با دیگر روغن های گیاهی در مقام دوم بعد از روغن سویا قرار دارد و میزان آن بیش از 42 میلیون تن می‎باشد. همچنین، پس از استحصال روغن، کنجاله باقی مانده سرشار از پروتئین بوده و برای تغذیه دام مناسب است (آلیاری و همکاران، 1379). با توجه به اینکه در حال حاضر میزان روغن تولیدی در داخل کشور ناچیز بوده و عمدتاً با کشت گیاهان سویا، آفتاب گردان، پنبه دانه، بادام زمینی، زیتون و کنجد تأمین می‎شود و همچنین با عنایت به اینکه همه ساله مقدار قابل توجهی از زمین های آبی و دیم کشور به منظور تقویت بنیه خاک، بدون کاشت باقی می ماند، لذا کلزا بویژه نوع پائیزه آن با داشتن بیش از 40% روغن و در حدود 40% پروتئین در کنجاله، از لحاظ زراعی می‎تواند در تناوب با غلات که زراعت عمده کشور می باشد، قرار گیرد و سهم ارزنده ای را در رفع کمبود روغن گیاهی موردنیاز کشور ایفا کند (احمدی، 1371). یکی از عوامل بسیار مهم که توسعه سطح زیر کشت و تولید موفقیت آمیز گیاه کلزا در کشور با خطر مواجه می سازد، کمبود رطوبت خاک در انتهای دوره رشد می‎باشد (شکاری، 1380). در دورة انتهایی رشد در فصل بهار در کلزا به دلیل همزمانی این گیاه با دیگر زراعت های اصلی از جمله غلات امکان فراهم نبودن آب (دورة خشکی) مهیاست. کم آبی از مهمترین عوامل محدود کنندة رشد گیاهان و تولید آنها به حساب می‎آید و در حال حاضر، هیچ راه منطقی برای افزایش نزولات جوی در طول دوره های خشکی وجود ندارد. لذا بهترین راه مقابله با خشکی، به کارگیری عملیات زراعی مناسب و استفاده از ارقامی است که تحمل به خشکی بیشتری داشته باشند (احمدی و جاویدفر، 1379).

تحقیق حاضر نیز به منظور بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد ارقام بهاره کلزا انجام گرفت.

-6- خصوصیات گیاه شناسی

کلزا با نام علمی Brassica napus L. گیاهی است از خانواده چلیپائیان[1] و یکساله با عدد کروموزومی (38=n2) که عمدتاً دارای تیپ‌های رشد بهاره ، پائیزه و بینابین می باشد. به طور کلی ویژگی‌های اندام‌های رویشی و زایشی آن به شرح زیر است:

1-6-1- ریشه

دارای یک ریشه اصلی عمودی و غالباً بلند و به شکل دوک می‌باشد که قطر قسمت فوقانی آن به 1 تا 3 سانتی متر می رسد و تا عمق 80 سانتی متری خاک نفود می‌کند (شیرانی راد و دهشیری،1381).  در شرایط آب و هوایی و زمین مناسب ریشه های جانبی رشد کرده و به شدت منشعب می‌شوند(حجازی،1379). این ریشه ها حجم عظیمی از خاک را در برگرفته و جذب رطوبت و مواد غذایی را برعهده دارند ( آلیاری و همکاران،1379). ریشه های این گیاه تا عمق 120 و.150 سانتی متری در زمین فرو می روند. البته نفوذ ریشه در زمین محدود است( حجازی، 1379). در خاک‌های سنگین رسی، عمق نفوذ ریشه کاملاً‌محدود می‌شود. عمق نفوذ ریشه و کشیدگی سیستم ریشه، نقش به سزایی در تحمل خشکی و استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده در خاک دارد. همچنین گیاه را در ارتفاع زیاد با کشت متراکم در مقابل بادهای شدید حفظ می کند (شیرانی راد و دهشیری، 1381). تحقیقات نشان داده اند که سیستم ریشه ای کلزا اثرات مفیدی روی ساختمان خاک و نفوذ رطوبت دارند و نتیجه اش عملکرد دانه و پروتئین بالاتر در غلاتی است که در تناوب با آن قرار می گیرند (Norton et al ,1999).

1-6-2- ساقه

کلزا یک ساقه اصلی تولید می کند که از آن شاخه های زیادی منشعب می شوند (شیرانی راد و دهشیری،1381). ساقه ها معمولاً‌گرد، توپر،راست و سبز هستند که با افزایش سن گیاه به زردی گرایش می‌یابند. در بیشتر مناطق، ارتفاع ساقه بین 80 تا 150 سانتی متر است، اما در استرالیا ارتفاع ساقه به 250 سانتی متر می رسد که باعث بروز مشکلاتی در امر برداشت می شود. بنابراین واریته‌های پاکوتاه به سرعت رواج پیدا کرده اند (عاشوری،1380). ساقه در مرحله روزت[2] ، به شکل کوتاه با میان‌گر‌ه های فشرده ( با فاصله ای حدود 5/1-1 سانتی متر از همدیگر) دیده می شود. (آلیاری و همکاران، 1379). پس از پایان مرحله روزت، ابتدا ساقه اصلی طویل می شود و پس از به گل نشستن ساقه اصلی، شاخه های فرعی نیز شروع به طویل شدن می‌کنند. میزان شاخه فرعی آن به واریته، محیط، تغذیه گیاه و تکنیک های زراعی بستگی دارد. (شیرانی راد و دهشیری، 1381). رنگ ساقه تا مرحله گل ،سبز بوده و به تدریج تا رسیدگی فیزیولوژیک[3] به رنگ کاهی در می آید ( آلیاری و همکاران،1379).

1-6-3- برگ

برگ های کلزا به سه فرم چسبیده ساقه آغوش، چسبیده معمولی و دارای دمبرگ می‌باشند. برگ‌های کلزا به صورت متناوب بر روی ساقه قرار می‌گیرند(شیرانی راد و دهشیری،1381). آرایش برگ‌های مزبور متناوب بوده و شکل عمومی آن‌ها بیضوی کشیده با کرک‌های متعدد می ‌باشد. تعداد آن ها بر روی ساقه اصلی در تیپ‌های بهاره در حدود 12 عدد و در تیپ‌های پائیزه بیش از 40 عدد می‌باشد ( آلیاری و همکاران،1379). برگ‌ها در زمان رسیدگی محصول شروع به زردی نموده و از قسمت پائین به سمت بالای بوته خشک شده و ریزش می‌نماید که این امر باعث سهولت در برداشت می گردد( عاشوری،1380).

دانلود مقاله بررسی فیزیولوژیک تحمل به تنش کم آبی در ژنوتیتهای بهاره کلزا

مقاله بررسی فیزیولوژیک تحمل به تنش کم آبی در ژنوتیتهای بهاره کلزا مقاله بررسی فیزیولوژیک تحمل به تنش کم آبی در ژنوتیتهای بهاره کلزا در 35 صفحه ورد قابل ویرایش

دسته بندی	علوم پایه
فرمت فایل	doc
حجم فایل	13 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	35

مقاله بررسی فیزیولوژیک تحمل به تنش کم آبی در ژنوتیتهای بهاره کلزا

بررسی فیزیولوژیک تحمل به تنش کم‌آبی در ژنوتیپ‌های بهارة کلزا

Physiological evaluation of spring rapeseed (Brassica napus L.) genotypes in relation to water deficit.

چکیده

به منظور بررسی اثر تنش کم‌آبی در مرحله رشد زایشی بر صفات زراعی و فیزیولوژیک ژنوتیپ‌های کلزا، آزمایشی به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال 1382 در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تقحیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. در این آزمایش، آبیاری به عنوان عامل اصلی در دو سطح آبیاری معمول براساس 80 میلی تبخیر از تشتک کلاس A (شاهد) و تنش کم‌آبی (قطع آبیاری از مرحله ساقه‌دهی به بعد تا مرحله بلوغ فیزیولوژیکی) و ژنوتیپ‌های بهاره کلزا به عنوان عامل فرعی در 10 سطح شامل اوگلا، نوزده- اچ، هایولا 401 (کانادا)، هایولا 401 (صفی‌آباد)، هایولا 401 (برازجان)، سین-3، هایولا 420، آپشن 500، هایولا 308 و کوانتوم بودند. نتایج حاصل نشان داد که قطع آبیاری از مرحله ساقه‌دهی به بعد، تأثیر نامطلوبی بر فعالیت‌های رشدی، عملکرد و اجزاء عملکرد داشت. در میان اجزاء عملکرد دانه، کاهش وزن هزار دانه (8 درصد) و به ویژه تعداد دانه در خورجین (3/11 درصد)، بیشترین سهم را در کاهش عملکرد دانه (16 درصد) ژنوتیپ‌های بهاره کلزا در شرایط تنش کم‌آبی دارا بودند. ژنوتیپ‌ها در شرایط تنش کم‌آبی میزان آمینواسید پرولین بالاتری در برگ داشتند، در حالی که میزان محتوای نسبی آب برگ و میزان کلروفیل b, a و کل در آنها پایین‌تر بود. کم‌آبی، نسبت کلروفیل a به b را افزایش داد که این امر ناشی از کاهش بیشتر میزان کلروفیل b نسبت به کلروفیل a بود. میزان پرولین تجمع یافته در برگ در شرایط تنش کم‌آبی، بیان‌گر میزان خسارت وارده به ژنوتیپ‌ها بوده و ارتباطی با تحمل به تنش نداشت. همچنین، کاهش میزان محتوای نسبی آب برگ در ژنوتیپ‌های حساس به کم‌آبی بیشتر بود. ژنوتیپ‌هایی که در شرایط تنش کم‌آبی، محتوای نسبی آب برگ خود را به میزان بالاتری حفظ نمودند، عملکرد دانه بالاتری را تولید نمودند. بر پایه نتایج، این گونه استنباط می‌شود که ژنوتیپ‌های سین- 3، نوزده- 1چ، هایولا 420، هایولا 401 (برازجان) و هایولا 401 (کانادا) با شاخص تحمل به تنش بالاتر نسبت به سایر ژنوتیپ‌های مورد بررسی، سازگاری مناسب‌تری با تنش کم‌آبی داشتند و توانستند هم در شرایط آبیاری معمول و هم تنش کم‌آبی، میزان عملکرد دانه بالاتری را تولید نمایند. در مقابل، ژنوتیپ هایولا 308، بیشترین حساسیت را به کم‌ آبی در میان ژنوتیپ‌های مورد بررسی دارا بود.

واژه‌های کلیدی: ژنوتیپ‌های کلزا- عملکرد و اجزای عملکرد- تنش کم‌ آبی- پرولین- کلروفیل- محتوای نسبی آب برگ.

مقدمه

در حدود 40 درصد از اراضی کره زمین در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند
(Meigs, 1953). در این مناطق، آب محدودیت اصلی بوده و خشکی از جمله مهمترین عوامل القاء کننده تنش در گیاهان زراعی به حساب می‌آید. متأسفانه کمبود آب، تنها به این مناطق محدود نشده و گاهی در سایر نقاط هم توزیع نامنظم باران دوره‌های دشواری را برای رشد گیاه ایجاد می‌نماید. چنین تنشی بر روی عملکرد محصول اثر گذاشته و اغلب باعث ایجاد افت در آن می‌گردد. در شرایط تنش خشکی، پتانسیل آب برگ  و مقدار آن نسبی برگ (LRWC) کاهش پیدا کرده و فرآیندهایی نظیر فتوسنتز، توسعه برگ و نیز تراکم و اندازه روزنه‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند

(Sierts et al., 1987; Sloan et al., 1990).

کاهش رطوبت در مراحل حساس زیستی گیاه، تغییرات و دگرگونی‌هایی را ایجاد می‌نماید. ماهیت دینامیک وضعیت آبی گیاه، در برگیرنده وابستگی اثرات تنش خشکی به عواملی مانند شدت، دوام و زمان تنش در طول انتوژنی و نیز سایر متغیرهای محیطی است که این امر پیچیدگی خاصی را در پاسخ گیاه ایجاد می‌کند (Chavan et al., 1990). بدین ترتیب، مقاومت و یا تحمل خشکی از جنبه‌های فیزیولوژیک و اصلاحی مهم تلقی می‌شود. در این راستا، هدایت روزنه کمتر، توانایی برداشت آب از خاکی با رطوبت کم، حفظ پتانسیل آب و میزان آب نسبی برگ (Blum and Mayer, 1999) از طریق ریشه‌های عمیق و منشعب، تورم مثبت برگ در پتانسیل‌های آبی پایین و فرآیندهای مرتبط با تورم و تجمع امینواسیدهایی همچون پرولین، بتائین و … در گیاه جهت تنظیم اسمزی، جزء ساز و کارهای مهم محسوب می‌گردند (Fukei and Cooper, 1995; Kumar and Singh, 1998; Niknam and Turner, 1999).

زراعت کلزا در میان دانه‌های روغنی، با توجه به شرایط آب و هوایی ایران پدیده‌ای جدید به شمار آمده و نقطه امیدی برای تأمین روغن مورد نیز محسوب می‌شود (بی‌نام، 1377). دانه‌های کلزا دارای درصد قابل توجهی روغن (45- 40 درصد) بوده و منبع با ارزش برای تأمین روغن خوراکی و نیز مصارف صنعتی می‌باشد. همچنین، پس از استخراج روغن، کنجاله آن از 26 تا 44 درصد پروتئین به طور معمول برخوردار است. کلزا نیز همانند بسیاری از گیاهان زراعی روغنی از تنش کم‌آبی متأثر می‌شود و بسته به وضعیت آبی در مراحل ویژه‌ای از فنولوژی خود به ویژه دوره رشد زایشی، کمیت و کیفیتش تحت تأثیر قرار می‌گیرد. علت این امر به احتمال زیاد تغییر در تظاهر ژن‌های کنترل کننده صفات کیفی دانه می‌باشد (Strocher et al., 1995). در بررسی تیمارهای تنش خشکی (تنش در ابتدای رشد رویشی، اواخر رشد رویشی، مرحله گل‌دهی) بر روی ارقام کلزا مشاهده شد که تنش خشکی به طور معنی‌داری تعداد خورجین در هر گیاه، تعداد دانه در هر خورجین و عملکرد دانه را کاهش داد. کاهش عملکرد دانه عمدتاً از طریق کاهش تعداد خورجین در گیاه و بذر در هر خورجین بود. کمترین تعداد خورجین و دانه در خورجین مربوط به گیاهان تنش دیده در مرحله گل‌دهی بود. کاهش وزن دانه نیز در تیمارهای تنش خشکی اعمال شده در اواخر دوره رشد بیشتر بود. کاهش سطح برگ نیز فقط در تیمارهای تنش در اواخر رشد رویشی و گل‌دهی مشاهده شد. در بررسی پایداری غشاء سلولی در شرایط خشکی مشاهده شد که این عامل نسبت به گیاهان شاهد بالاتر است. این افزایش به نظر می‌رسد که یک نوع مکانیزم سازگاری جهت تحمل به تنش خشکی در کلزا باشد. درجه حرارت برگ نیز در گیاهان تنش دیده 1 تا 2 درجه سانتی‌گراد نسبت به شاهد بالاتر بود. درجه حرارت بالاتر برگ، نشانه هدایت روزنه‌ای پایین‌تر و تبادل گازی کمتر در برگ کلزا می‌باشد. کاهش عمکلرد دانه مربوط به کاهش در هدایت روزنه‌ای و فتوسنتز برگ بود. به نظر می‌رسد که تنش خشکی به مدت 4 تا 5 روز در طی رشد رویشی برای عملکرد دانه کلزا کمتر مضر باشد چون گیاهان تا حد زیادی بهبود می‌یابند. در مقابل، تنش خشکی دیرهنگام، به دلیل عدم بهبود کافی منجر به کاهش بیشتر عملکرد دانه می‌شود (Hashem et al., 1998). پتانسیل عملکرد دانه در کلزا در هنگام اعمال تنش خشکی و تنش‌های حرارتی بالا به هنگام دوره گل‌دهی و مراحل قبل از آن نسبت به دیگر مراحل رشدی، کاهش بیشتری می‌یابد. در کلزا، دوره رشد زایشی (اواخر تشکیل جوانه تا ابتدای تشکیل بذر)، حساس‌ترین مرحله به تنش آبی و درجه حرارت بالا است. کلزا عادت رشدی نامحدودی داشته و می‌تواند در شرایط تنش خشکی به طور ذاتی بهبود یابد. این بهبود از طریق افزایش شاخه‌دهی و افزایش کارایی خورجین‌های باقی مانده صورت می‌گیرد. در بررسی اثر تیمارهای حرارتی و رطوبتی (تنش آبی بالا، آبیاری تا 50 درصد آب موجود خاک و تنش آبی ملایم، آبیاری

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس میزان پرولین در برگ نشان داد که بین سطوح آبیاری، ارقام و اثر متقابل آنها، اختلاف معنی‌داری در سطح یک درصد آماری وجود داشت (جدول 2). آمینواسید پرولین در شرایط آبیاری معمول نیز در برگ‌های کلزا مشاهده گردید ولی در شرایط تنش کم‌آبی میزان آن در برگ‌ها افزایش یافت. نتایج مقایسه میانگین سطوح آبیاری نشان داد که تنش کم‌آبی اعمال شده در دوره رشد زایشی در کلزا سبب افزایش میزان پرولین در برگ از میزان 980/11 میکرومول در گرم وزن تر برگ در شرایط آبیاری معمول به میزان 593/90 میکرومول در گرم وزن تر برگ گردید. در مقایسه ژنوتیپ‌ها، بیشترین میزان پرولین در برگ با میانگین 40/121 میکرومول در گرم وزن تر برگ مربوط به رقم هایولا 308 و کمترین میزان آن با میانگین 15/19، 39/19 و 19/78 میکرومول در گرم وزن تر برگ به ترتیب به ارقام آپشن 500، هایولا 401 (کانادا) و هایولا 401 (صفی‌آباد) تعلق داشت (جدول 3). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری و رقم نیز نشان داد که بیشترین میزان پرولین در برگ با میانگین 10/225 میکرومول در گرم وزن تر برگ مربوط به رقم هایولا 308 در شرایط تنش کم آبی و کمترین میزان آن با میانگین 436/6 میکرومول در گرم وزن تر برگ مربوط به رقم هایولا 401 (صفی آباد) در شرایط آبیاری معمول بود. همچنین، بیشترین میزان پرولین در برگ در شرایط آبیاری معمول با میانگین 93/20 میکرومول در گرم وزن تر برگ مربوط به رقم هایولا 420 بود. کمترین میزان پرولین در شرایط تنش کم‌ آبی نیز با میانگین 23/24 و 49/24 میکرومول در گرم وزن تر برگ به ترتیب به ارقام هایولا 401 (کانادا) و آپشن 500 تعلق داشت (جدول 4).