فهرست مطالب
عنوان صفحه
کلیات..........................................................................................................................
1
مقدمه...........................................................................................................................
3
بیان مسأله
....................................................................................................................
3
اهمیت مسأله ............................................................................................................... 4
سؤال اصلی تحقیق........................................................................................................ 4
سؤال فرعی تحقیق........................................................................................................ 4
فرضیه اصلی ................................................................................................................ 4
فرضیه فرعی................................................................................................................. 4
پیشینة تحقیق................................................................................................................ 5
روش تحقیق................................................................................................................. 6
محدودیت ها و مشکلات تحقیق.................................................................................... 6
چکیده تحقیق................................................................................................................ 7
اعتذار
..........................................................................................................................
8
فصل اول : ایام کودکی، اهمیت انعقاد نطفه، ولادت و احکام آن
گفتار اول مفهوم کودکی .............................................................................. 11
مفهوم اولاد.............................................................................................. 11
مفهوم نسب............................................................................................. 12
گفتار دوم ایام کودکی در حقوق اسلام.......................................................... 13
شروع کودکی در حقوق اسلام.................................................................... 14
پایان کودکی در حقوق اسلام..................................................................... 15
گفتار سوم ملاک کودکی در حقوق ایران........................................................ 19
شروع کودکی........................................................................................... 19
پایان کودکی............................................................................................. 20
اماره رشد و اثرات مترتب آن..................................................................... 23
گفتار چهارم حدود سنی لازم به تفکیک موارد.................................................... 25
سن ازدواج............................................................................................... 26
سن کار................................................................................................... 27
سن اعمال کیفر و مجازات......................................................................... 28
گفتار پنجم اهمیت انعقاد نطفه....................................................................... 31
نسل پاک................................................................................................. 32
مستحبات................................................................................................. 34
مکروهات................................................................................................ 36
گفتار ششم 1 : تولد و احکام ولادت............................................................. 39
فرزند متعلق به کیست؟.............................................................................. 40
حقوق اولیه فرزندان.................................................................................. 41
2 : مراسم اسلامی در زمان ولادت.................................................................................. 43
غسل مولود.............................................................................................. 44
اذان و اقامه.............................................................................................. 44
مراسم تحنیک........................................................................................... 45
تسمیه...................................................................................................... 46
فصل دوم : حقوق کودک در قانون مدنی
گفتار اول ثبت ولادت.................................................................................. 53
اشخاصیکه مکلف به اعلام ولادت هستند.................................................... 54
نحوة ثبت ولادت...................................................................................... 54
ثبت ولادت اطفالی که والدین آنها قانوناً ازدواج نکرده اند............................ 56
گفتار دوم نگهداری و تربیت کودک............................................................... 59
شیر دادن طفل.......................................................................................... 59
آداب و احکام رضاع................................................................................. 62
گفتار سوم حضانت........................................................................ 78
تعریف حضانت........................................................................................ 79
تغذیه طفل................................................................................................ 80
حضانت هم حق و هم تکلیف ابوین است................................................... 81
حضانت حق مشترک والدین...................................................................... 82
حدود حضانت در ابوین............................................................................ 85
حضانت جد پدری.................................................................................... 87
حضانت طفل در صورت فوت ابوین.......................................................... 90
شروط حضانت......................................................................................... 91
گفتار چهارم موانع در حضانت...................................................................... 92
ضمانت اجرا در حضانت.......................................................................... 93
اعاده حق حضانت.................................................................................... 93
عوامل سقوط حضانت............................................................................... 94
وجوب رعایت حضانت............................................................................ 98
گفتار پنجم نفقه از ناحیه والدین.................................................................... 100
مفهوم نفقه .............................................................................................. 101
نفقه از ناحیه والدین.................................................................................. 101
نفقه فرزند از دیدگاه فقهای امامیه............................................................... 103
گفتار ششم ولایت....................................................................................... 106
مفهوم ولایت .......................................................................................... 107
ولایت از ناحیه پدر و جد پدری................................................................ 107
فصل سوم : حقوق کودک در آیات و روایات
گفتار اول حقوق کودک از نگاه قرآن............................................................ 111
نظر اسلام درباره فرزندان.......................................................................... 114
محبت به فرزندان و رعایت عدالت بین آنها................................................ 115
حق تربیت............................................................................................... 116
حق و طلب فرزند.................................................................................... 116
تعلیم احکام دینی..................................................................................... 117
تکلیف و مسئولیت والدین........................................................................ 119
فرزندان شایسته تربیت کنیم....................................................................... 120
در انجام وظائف پدری ............................................................................ 121
نکته ای در انجام وظائف پدر..................................................................... 123
مسئولیت مادری....................................................................................... 123
نقش معنوی مادر...................................................................................... 124
گفتار دوم حقوق کودک از نگاه روایات ائمه معصومین.................................... 125
حقوق کودک در هنگام خردسالی............................................................... 126
ابراز محبت به فرزندان و رعایت عدالت بین آنها......................................... 127
احترام به فرزند......................................................................................... 128
حق فرزند................................................................................................ 129
تعلیم و تربیت فرزند................................................................................. 129
گفتار سوم رعایت آداب و اخلاق در فرزندان.................................................. 131
1 : از کودکی تا بلوغ..................................................................................................... 132
حقوق کودک............................................................................................ 133
پاکدامنی و عفت....................................................................................... 143
عبادات تمرینی ........................................................................................ 145
آداب اخلاقی فرزند از راه تشویق و تنبیه.................................................... 148
مراحل تربیت........................................................................................... 156
مدرسه و تعلیم (معلم)............................................................................... 160
2 : رابطه والدین با فرزندان............................................................................................ 169
روابط رفتار با فرزندان.............................................................................. 170
تربیت صحیح فرزندان.............................................................................. 173
حقوق فرزند از نظر امام علی (ع) و امام سجاد (ع)..................................... 175
حقوق فرزند از نظر فقهاء.......................................................................... 176
نتیجه گیری
..................................................................................................................
178
منابع و مآخذ................................................................................................................ 181
کلیات:
مقدمه:
|
«ای خداوند ای قدیم احسان تو»
«آنک دانم و آنک نی هم آن تو»
«تو بفرمودی که حق را یاد کن»
«زانک حق من نمی گردد کهن»
|
مثنوی معنوی، دفتر سوم
پروردگارا سپاس و
ستایش ترا است که با قلم قدرت، جامعه بشری را به زیور علم و دانش آراستی و
انسانیت را در زیر لوای فرهنگ و معارف، تعالی بخشیدی.
درود بی پایان و
تحیّات پیوسته بر رسول و فرستاده گرامی تو حضرت محمد بن عبدا… (ص) و خاندان
ارجمندش که سراسر عمر، مساعی خود را جهت تعلیم و ارشاد جوامع بشری- بدون
هیچ وقفه- مصروف داشتند و آنی از روشنگری و ایجاد بینش دینی باز نماندند.
بی تردید خلقت همة موجودات جهان آفرینش، بر مبنای تغییر و تحول نهاده[1] شده است. انسان نیز در تمام دوران زندگی خود، دستخوش تغییرات مداوم است.
نطفه
جنین نوزاد کودک نوجوان جوان بزرگسال و پیر، که
هر یک از این مراحل متأثر از مرحلة قبل و مؤثر در مرحله بعد است. در کلام
الهی بر این مطلب اشاره شده است.[2]
انسان بیشتر عادات زندگی خود را در دوران کودکی کسب می کند و تقریباً در
این مرحله که کیفیت سازگاری با محیط را فرا می گیرد تا آنجا که تمام مکاتب
روان شناسی در این باره توافق دارند که دوران شیر خوارگی و کودکی، در تعیین
و شکل دادن رفتار و رشد، منش آینده دارای اهمیت فوق العاده ای است.
توجه به کودک و
عالم کودکی، آن چنان در قرن معاصر فزونی یافته است که برخی از مربیان بزرگ
پیشگویی کرده اند که این قرن «قرن کودک» خواهد بود.
نیمه دوم قرن
بیستم را می توان «عصر کودکان» نامید تقریباً در سراسر جهان به ویژه در
کشورهایی که به توسعه اجتماعی و اقتصادی مطلوبی دست یافته اند، بخش مهمی از
منابع مادّی و معنوی، صرف توجه به مسائل کودکان و حمایت روانی، جسمی آنها
می شود.
علم روان شناسی
ثابت کرده است که نوزاد به محض تولد- و حتی پیش از آن- شدیداً تحت تأثیر
محیط پرورشی خود قرار می گیرد و از خلال فرایند جامعه پذیری نه تنها ارزش
های رایج را فراگرفته و به گونه ای با آنها انطباق می یابد بلکه شدیداً از
هر گونه اختلال و نارسایی محیطی که چه بسا در بزرگسالان نفوذ چندانی ندارد
متأثر می شود، در همان حال، کودک به دلیل ناتوانی جسمی و نیاز به پشتیبانی
روانی، در موقعیتی نیست که بتواند مزایایی را که جامعه برای او در نظر
گرفته است بشناسد .
از آن جا که
فرزندان، در دوران زندگی خود مراحل مختلفی را طی می کند و در هر مرحله
نیازهای متفاوت و ویژه ای دارند، با آشنایی این مراحل و برخورداری از
مهارتهای لازم می توان حقوق واقعی فرزندان را تضمین نمود.
بیان مسأله :
اسلام دین چند
بعدی و همه جانبه است و حقوق متقابل در آن رعایت شده است و لذا هر گونه که
والدین دارای حقوقی بر فرزندان هستند فرزندان نیز حقوقی بر گردن والدین
دارند.
دین مقدس اسلام در
هزار و چهار صد سال پیش با بیان حقوق کودکان و شیوه های تربیتی آنان، گام
اساسی برداشته و رهنمودهایی ارایه نموده که می تواند منشور حقوق جهانیان
باشد.
اولین رهنمودهای
دین مقدس اسلام به دوران جنینی کودک بر می گردد زیرا سرنوشت هر انسانی به
سالهای قبل از تولد او و شرایط محیطی و تربیتی والدین بستگی دارد.
بعد از ولادت کودک حقوقی نیز به او تعلق می گیرد که دستورات دینی در این مورد چنین است.
1- خواندن اذان و
اقامه در گوش کودک 2- نامگذاری به نام های نیکو و زیبا 3- تغذیه و
بهداشت. که بهترین غذا را برای کودک که حق طبیعی و شرعی اوست شیر مادر
معرفی می کند.
و به این ترتیب اسلام برای تک تک مراحل زندگی کودک حقوق خاص خودش را معرفی کرده و خواهان رعایت آنها از جانب پدر و مادر می باشد.
اهمیت مسأله :
حقوق افراد انسانی
اعم از کودک و بزرگسال مدتهاست مورد توجه مجامع حقوقی قرار گرفته و صدور
اعلامیه های حقوقی بر ضرورت آن تاکید می کند. اما حقوق ویژه کودک در نیمه
قرن بیستم به تصویر رسید و در برنامه ریزیهای ممالک مختلف جهان گنجانده شد و
اهمیت این مسأله در دین مقدس اسلام آنچنان است که در هزار و چهارصد سال
پیش با بیان حقوق کودکان و شیوه های تربیتی آنان گام اساسی برداشته است که
می تواند منشور حقوقی جهانیان باشد.
سؤال اصلی تحقیق :
شریعت اسلام چه حقوقی را برای کودک معین نموده اند؟
سؤالات فرعی تحقیق :
1- مراحل زندگی کودک را در چند مرحله می توان بررسی کرد؟
2- قوانین مدنی چه حقوقی را برای فرزند پیش بینی نموده است؟
3- کودک در آیات و روایات از چه حقوقی برخوردار است؟
فرضیه اصلی:
شریعت اسلام حقوق کودک را همچون حقوق سایر اقشار جامعه معین نموده است.
فرضیه فرعی :
1- زندگی کودک مجموعاً مشتمل بر مراحل نطفه جنین نوزاد کودک می باشد به عبارتی دیگر شروع و پایان کودکی.
2- حقوق کودک به تفصیل در قوانین مدنی مطرح شده است.
3- آیات و روایات، حقوق کودک را مفصل تشریح نموده اند.
پیشینه تحقیق :
در تدوین این
رساله تا آنجا که حوصله و فرصت اجازه می داد سعی شده است مطالب موردنیاز و
اساسی به طور صحیح و جامع جمع آوری شود، و از طرفی به علت گستردگی و
پراکندگی موضوعات و عناوین اختیار شده در قالب موضوعات حقوقی فرزندان بنا
بر تفحّص و تتبّعی که در لابه لای متون گوناگون انجام داده ام، به چنین
موضوع مدوّن با جامعیت فصول موردنیاز برخورد نکرده ام. آنچه که بیشتر در
کتب فقهی و دیگر کتابها مشهود است، احکام اولاد در مدخل کتاب نکاح است که
دربرگیرندة بعض از احکام فرزند می باشد از جمله، دوران حمل، تولد و احکام
ولادت، حضانت، الحاق ولد و آداب رضاع، و این مباحث را می توان در کتب :
اللمعه (شهید اول)، الروضه (شهید ثانی)، الشرایع (محقق حلّی)، القواعد
(علامه حلی)، تبصره المتعلمین (علامه حلی)، عروة الوثقی (سید محمد کاظم
یزدی)، تحریر الوسیله (امام ره) و … یافت.
و یا احیاناً بعضی
دیگر از موضوعات حقوقی و احکام اولاد به صورت ابواب جداگانه در کتب دیگر
از جمله: عزل ، نسب ، رضاع، نفقه و ولایت و … که هر یک خود در ابواب
جداگانه و هر یک بحث مستقلی را می طلبد و حتی می توان در پیرامون آن به
صورت یک تحقیق گسترده نظر کرد.
آنچه پژوهندگان فارسی زبان در این خصوص مطرح کرده اند اجمالاً مهمترین آنها عبارتند از:
حقوق طفل از
دیدگاه اسلام و اعلامیه حقوق بشر (احمد بهشتی) ، خانواده و تربیت کودک (علی
قائمی امیری)، حقوق کودک (شیرین عبادی)، حقوق مدنی، خانواده، اولاد (ناصر
کاتوزیان) که بیشتر جنبه حقوقی دارد، نام برد و سایر کتب نگارش شده در این
باره، بیشتر جنبة تربیتی دارد که در این زمینه تألیفات زیادی را می توان
برشمرد، از جمله می توان به کتاب تربیت کودک (محمد عطاران) و کودک از نظر
وراثت و تربیت (محمد تقی فلسفی) و با فرزند خود چگونه رفتار کنیم (محمدرضا
شرفی)، اشاره کرده لذا، ضرورت طرح چنین موضوعی با استناد به لسان آیات و
روایات و ادلة عقلیه و علمی در خور اهتمام است.
روش تحقیق:
این تحقیق از طریق
مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است به این صورت که پس از مطالعه هر کدام
از کتب در صورت محدود بودن تمام آن نوشته شده و اگر مطلب طولانی بوده است
با تلخیص یادداشت شده، بدینسان فیشها ابتدا جمع آوری شده، سپس با دسته بندی
آنها هر کدام از مطالب در فصل مربوط خود گنجانده شده است.
همچنین باید به
خوانندگان ارجمند یادآور گردم که برای دستیابی به مطالب ارائه شده، ابتدا
در- حد نیاز- به تعریف معنی لغوی پرداخته، سپس با استمداد از قرآن کریم و
استشهاد بیان مفسران در تفاسیر، و با استفاده از احادیث از متون حدیث به
استخراج آراء فقهی و حقوقی با اشاره به نکات علمی و مضامین مورد نیاز
پرداخته - با وجود این که اهل قلم نیستم- یک گام بسیار کوچک در این راه
دشوار برداشته ام و امیدوارم که اهل قلم و ارباب تحقیق بر حقیر ببخشایند.
محدودیت ها و مشکلات تحقیق
همانطور که بر اهل
قلم و ارباب تحقیق، پوشیده نیست، برای دستیابی در امر تحقیق و پژوهش، در
وهلة اول، به عنوان اولین قدم، نیاز به متون و کتب دست اول می باشد که باید
فرد محقق یا خود آن را در اختیار داشته باشد و یا در کتابخانه موجود باشد،
که در حالت اول به علل مختلف یا تجدید چاپ نمی شوند و یا این که در بازار
کتاب یافت نمی شوند و یا از قیمت بالایی برخوردار است. در حالت دوم اکثر
نقاط کشور، از داشتن کتابخانه های غنی و عظیم محرومند، و حقیر با هر دو
حالت روبرو بوده اما مع الوصف با جدیت تمام و در حد توان، کتب موردنیاز را
از سوی علم دوستان به عاریت گرفته و آنها را بررسی نموده ام، و هر چند با
داشتن مشغله های گوناگون و گرفتاریهای شغلی، به لطف ایزد متعال به میزان
950 ساعت مفید در طی مدت 6 ماه توانستم فیشهای مورد نیاز را تهیه و سپس با
ارشادات و هدایتهای مدبّرانه اساتید گرامی اعم از استاد محترم راهنما با
بعد مسافتی که از نظر ارتباط وجود داشت، این رساله را تدوین نمایم و همچنان
به پهنای کار و بضاعت مزجاة معترفم اما چه باک که به تعبیر پورسینا باید
گفت :
تا بدانجا رسید دانش من
|
که بدانم همی نادانم
|
ثبت ولادت
مقدمه :
پس از ولادت، عاملی که موجب تمایز طفل در خانواده واجتماع می گردد نام وی
می باشد، به عبارت دیگر والدین می بایستی برای طفل خود نامی انتخاب نموده و
آن را رسماً به ثبت برسانند.
طبق
مقررات قانون ثبت احوال مصوب 1355 هرطفل بایستی دارای یک نام و یک نام
خانوادگی باشد ماده 20 قانون مذکور مقرر می دارد که برای هر طفل یک نام و
یک نام خانوادگی باشد. ماده 20 قانون مذکور مقرر می دارد که برای هر طفل یک
نام (نام کوچک) ساده یا مرکب که عرفاً یک نام محسوب می شود مانند محمد رضا
و … انتخاب خواهد شد. انتخاب عناوین و القاب از قبیل خان، ارباب و …
و اسامی زننده و با متناسب با جنس طفل ممنوع است. نام خانوادگی طفل به
موجب تبصره ماده (41) قانون ثبت احوال همان نام خانوادگی پدر خواهد بود.
پس
از انتخاب نام برای طفل متولد شده، می بایستنی تولد و نام طفل جهت صدور
شناسنامه به نماینده یا مأمور ثبت احوال اعلام شود و در این الزام قانونی
تفاوتی نمی کند که طفل که در ایران متولد شده پدر و مادرش ایرانی باشند یا
خارجی- ولادت اطفال ایرانیان مقیم خارج از کشور باید به مأمور کنسولی ایران
در محل اقامت و اگر نباشد به نزدیک ترین مأمورین کنسولی و یا به سازمان
ثبت احوال کشور اعلام گردد.
مهلت
قانونی جهت اعلام ولادت پانزده روز از تاریخ تولد طفل است و روز ولادت و
تعطیل رسمی بعد از آخرین روز مهلت به حساب نمی آید و در صورتیکه ولادت در
اثناء سفر زمینی یا هوائی و یا دریائی رخ دهد، مهلت اعلام آن از تاریخ
رسیدن به مقصد محسوب می شود.
پس
از انقضاء مهلت مقرر قانونی چنانچه تولد طفل به ثبت نرسد، کسانی که عهده
دار انجام این وظیفه قانونی هستند متخلف محسوب می شوند و طبق ماده 3 قانون
تخلفات، جزائم و مجازاتهای مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه مصوبه مجمع
تشخیص مصلحت نظام مورخ 10/5/1370 تحت تعقیب قرار خواهند گرفت و علاوه بر
الزام به انجام تکلیف قانونی خود یعنی شب ولادت، به پرداخت جزای نقدی از
50000 تا 300000 ریال محکوم می شوند.
اشخاصیکه مکلف به اعلام ولادت هستند - طبق ماده 16 قانون ثبت احوال اعلام و امضاء سند ثبت ولادت به ترتیب بر عهده اشخاص زیر می باشد:
1- پدر
2- مادر – در صورت غیبت پدر و در اولین موقعی که قادر به انجام این وظیفه باشد.
3- جد پدری
4- هر کسی که از طرف دادگاه به عنوان قیم یا امین یا وصی تعیین شده باشد.
5- اشخاصی که قانوناً عهده دار نگهداری طفل هستند.
6- متصدی یا نماینده مؤسسه ای که طفل به آنجا سپرده شده است.
در
صورتی که هیچیک از افراد فوق به تکلیف قانونی در خصوص ثبت ولادت طفل عمل
نکرده باشند وقتی طفل به سن رشد برسد می بایستی شخصاً مراتب را به اداره
ثبت احوال اعلام و شناسنامه دریافت نماید.
نحوه ثبت ولادت
طبق
ماده 13 قانون ثبت احوال، ولادت واقع در ایران به وسیله نماینده یا مأمور
ثبت احوال و ولادت واقع در خارج از کشور به وسیله مأموران کنسولی ایران در
سند مخصوص ولادت به ثبت می رسد. در سند ولادت باید اطلاعات زیر قید شود:[1]
1- ساعت، روز، ماه، سال و محل ولادت و تاریخ ثبت آن
2- نام و نام خانوادگی و جنس طفل و در صورت امکان گروههای اصلی خون او
3- نام و نام خانوادگی شغل و شماره شناسائی یا شماره پروانه اقامت و محل صدور شناسنامه یا پروانه اقامت و محل اقامت پدر و مادر
4- نام و نام خانوادگی و شغل و محل اقامت و شماره شناسائی و محل صدور شناسنامه اعلام کننده در صورتی که غیر از پدر و مادر طفل باشد.
5- نام و نام خانوادگی و شغل و شماره شناسائی و محل صدور شناسنامه و محل اقامت گواهان
6- نام و نام خانوادگی و امضاء نماینده یا مأمور و مهر ثبت احوال
7- شماره و سری برگ مخصوص ثبت ولادت
8- محل توضیحات
ثبت
ولادت باید مستند به تصدیق پزشک یا مامای رسمی یا مؤسسه ای که طفل در آنجا
متولد گردیده است باشد و ماما یا پزشکی که حین ولادت حاضر و در زایمان
دخالت داشته مکلف به صدور گواهی ولادت و ارسال یک نسخه از آن به ثبت احوال
محل می باشد.
چنانکه
هنگام تولد طفل، پزشک یا ماما حضور نداشته فرضاً طفل در روستای دور افتاده
ای متولد شود که فاقد امکانات پزشکی بوده، و با کمک زنان همسایه یا قابله
ای غیررسمی به دنیا آید، در این صورت واقعه تولد با تصدیق دو نفر گواه به
ثبت خواهد رسید سن گواه و کسی که واقعه تولد طفل را قانوناً جهت ثبت به
اطلاع می رساند نبایستی کمتر از 18 سال تمام باشد.
پس
از ثبت ولادت اگر طفل ایرانی باشد برگ ولادت صادر و تسلیم می گردد و
اعلامیه برای ثبت واقعه در دفتر ثبت کل وقایع مخصوص پدر و مادر به اداره
ثبت محل صدور شناسنامه آنان فرستاده می شود و درصورتی که طفل خارجی باشد
فقط گواهی ولادت صادر و تسلیم می گردد.
ثبت ولادت اطفالی که والدین آنها قانوناً ازدواج نکرده اند:
قبلاً
گفته شده که اعلام تولد طفل بر عهده پدر و در غیاب پدر بر عهده مادر است
حال اگر ازدواج پدرو مادر طفل به ثبت نرسیده باشد طبق تبصرة ماده 16 قانون
ثبت احوال اعلام ولادت و امضاء اسناد مربوطه متفقاً بر عهده پدر و مادر
خواهد بود.
فرض
فوق در صورتی است که والدین طفل شرعاً ازدواج کرده ولی آن را به ثبت
نرسانده اند و ضمناً در نسب طفل نیز اختلافی نداشته باشند یعنی هر دو
متفقاً طفل را منسوب به خود بدانند، در این حالت هر دو می بایستی به اداره
ثبت احوال مراجعه و ضمن اعتراف به ازدواج خود و نسب طفل، تقاضای صدور
شناسنامه نمایند در این حالت شناسنامه با نام خانوادگی پدر برای طفل صادر
خواهد شد.
اما
اگر اتفاق پدر و مادر در اعلام ولادت میسر نباشد فرضاً به یکی از آنان
دسترسی نبوده و یا نسب طفل مورد تأیید پدر و مادر نباشد در این حالت
شناسنامه طفل با اعلام هر کدام از ابوین که مراجعه کرده با قید نام کوچک
طرف غائب تنظیم می گردد.
اگر
والدین طفل معلوم نباشند (کودک سرراهی) سند ولادت با نام خانوادگی آزاد و
نامهای فرضی در شهری که طفل در آنجا یافته شده است صادر می گردد .
موضوع
فرضی بودن اسامی پدر و مادر در شناسنامه طفل نبایستی منعکس گردد و طبق
ماده 18 قانون ثبت احوال، نماینده یا مأمور ثبت احوال که ولادت طفل فاقد
ولی را به ثبت می رساند مکلف است مراتب را به دادگستری اطلاع دهد.
بدیهی
است چنانچه برای طفلی با اسمی فرضی شناسنامه صادر گردد و پس از مدتی
والدین واقعی او مشخص گردند، اداره ثبت احوال مکلف است شناسنامه را به موجب
حکم دادگاه یا مدارک حصر وراثت یا اقرار نامه موضوع نامه 1273 قانون مدنی
تصحیح کند[2].
کلیات:
مقدمه:
|
«ای خداوند ای قدیم احسان تو»
«آنک دانم و آنک نی هم آن تو»
«تو بفرمودی که حق را یاد کن»
«زانک حق من نمی گردد کهن»
|
مثنوی معنوی، دفتر سوم
پروردگارا
سپاس و ستایش ترا است که با قلم قدرت، جامعه بشری را به زیور علم و دانش
آراستی و انسانیت را در زیر لوای فرهنگ و معارف، تعالی بخشیدی.
درود بی پایان و تحیّات پیوسته بر رسول و فرستاده گرامی تو حضرت محمد بن عبدا …
(ص) و خاندان ارجمندش که سراسر عمر، مساعی خود را جهت تعلیم و ارشاد جوامع
بشری- بدون هیچ وقفه- مصروف داشتند و آنی از روشنگری و ایجاد بینش دینی
باز نماندند.
بی تردید خلقت همة موجودات جهان آفرینش، بر مبنای تغییر و تحول نهاده[1] شده است. انسان نیز در تمام دوران زندگی خود، دستخوش تغییرات مداوم است.
نطفه جنین نوزاد کودک نوجوان جوان بزرگسال و پیر، که هر یک از این مراحل متأثر از مرحلة قبل و مؤثر در مرحله بعد است. در کلام الهی بر این مطلب اشاره شده است.[2]
انسان بیشتر عادات زندگی خود را در دوران کودکی کسب می کند و تقریباً در
این مرحله که کیفیت سازگاری با محیط را فرا می گیرد تا آنجا که تمام مکاتب
روان شناسی در این باره توافق دارند که دوران شیر خوارگی و کودکی، در تعیین
و شکل دادن رفتار و رشد، منش آینده دارای اهمیت فوق العاده ای است.
توجه
به کودک و عالم کودکی، آن چنان در قرن معاصر فزونی یافته است که برخی از
مربیان بزرگ پیشگویی کرده اند که این قرن «قرن کودک» خواهد بود.
نیمه
دوم قرن بیستم را می توان «عصر کودکان» نامید تقریباً در سراسر جهان به
ویژه در کشورهایی که به توسعه اجتماعی و اقتصادی مطلوبی دست یافته اند، بخش
مهمی از منابع مادّی و معنوی، صرف توجه به مسائل کودکان و حمایت روانی،
جسمی آنها می شود.
علم
روان شناسی ثابت کرده است که نوزاد به محض تولد- و حتی پیش از آن- شدیداً
تحت تأثیر محیط پرورشی خود قرار می گیرد و از خلال فرایند جامعه پذیری نه
تنها ارزش های رایج را فراگرفته و به گونه ای با آنها انطباق می یابد بلکه
شدیداً از هر گونه اختلال و نارسایی محیطی که چه بسا در بزرگسالان نفوذ
چندانی ندارد متأثر می شود، در همان حال، کودک به دلیل ناتوانی جسمی و نیاز
به پشتیبانی روانی، در موقعیتی نیست که بتواند مزایایی را که جامعه برای
او در نظر گرفته است بشناسد .
از
آن جا که فرزندان، در دوران زندگی خود مراحل مختلفی را طی می کند و در هر
مرحله نیازهای متفاوت و ویژه ای دارند، با آشنایی این مراحل و برخورداری از
مهارتهای لازم می توان حقوق واقعی فرزندان را تضمین نمود.
بیان مسأله :
اسلام
دین چند بعدی و همه جانبه است و حقوق متقابل در آن رعایت شده است و لذا هر
گونه که والدین دارای حقوقی بر فرزندان هستند فرزندان نیز حقوقی بر گردن
والدین دارند.
دین
مقدس اسلام در هزار و چهار صد سال پیش با بیان حقوق کودکان و شیوه های
تربیتی آنان، گام اساسی برداشته و رهنمودهایی ارایه نموده که می تواند
منشور حقوق جهانیان باشد.
اولین
رهنمودهای دین مقدس اسلام به دوران جنینی کودک بر می گردد زیرا سرنوشت هر
انسانی به سالهای قبل از تولد او و شرایط محیطی و تربیتی والدین بستگی
دارد.
بعد از ولادت کودک حقوقی نیز به او تعلق می گیرد که دستورات دینی در این مورد چنین است.
1- خواندن اذان و اقامه در گوش کودک 2- نامگذاری به نام های نیکو و زیبا 3- تغذیه و بهداشت. که بهترین غذا را برای کودک که حق طبیعی و شرعی اوست شیر مادر معرفی می کند.
و به این ترتیب اسلام برای تک تک مراحل زندگی کودک حقوق خاص خودش را معرفی کرده و خواهان رعایت آنها از جانب پدر و مادر می باشد.
اهمیت مسأله :
حقوق
افراد انسانی اعم از کودک و بزرگسال مدتهاست مورد توجه مجامع حقوقی قرار
گرفته و صدور اعلامیه های حقوقی بر ضرورت آن تاکید می کند. اما حقوق ویژه
کودک در نیمه قرن بیستم به تصویر رسید و در برنامه ریزیهای ممالک مختلف
جهان گنجانده شد و اهمیت این مسأله در دین مقدس اسلام آنچنان است که در
هزار و چهارصد سال پیش با بیان حقوق کودکان و شیوه های تربیتی آنان گام
اساسی برداشته است که می تواند منشور حقوقی جهانیان باشد.
سؤال اصلی تحقیق :
شریعت اسلام چه حقوقی را برای کودک معین نموده اند؟
سؤالات فرعی تحقیق :
1- مراحل زندگی کودک را در چند مرحله می توان بررسی کرد؟
2- قوانین مدنی چه حقوقی را برای فرزند پیش بینی نموده است؟
3- کودک در آیات و روایات از چه حقوقی برخوردار است؟
فرضیه اصلی:
شریعت اسلام حقوق کودک را همچون حقوق سایر اقشار جامعه معین نموده است.
فرضیه فرعی :
1- 
زندگی کودک مجموعاً مشتمل بر مراحل نطفه جنین نوزاد کودک می باشد به عبارتی دیگر شروع و پایان کودکی.
2- حقوق کودک به تفصیل در قوانین مدنی مطرح شده است.
3- آیات و روایات، حقوق کودک را مفصل تشریح نموده اند.
پیشینه تحقیق :
در
تدوین این رساله تا آنجا که حوصله و فرصت اجازه می داد سعی شده است مطالب
موردنیاز و اساسی به طور صحیح و جامع جمع آوری شود، و از طرفی به علت
گستردگی و پراکندگی موضوعات و عناوین اختیار شده در قالب موضوعات حقوقی
فرزندان بنا بر تفحّص و تتبّعی که در لابه لای متون گوناگون انجام داده ام،
به چنین موضوع مدوّن با جامعیت فصول موردنیاز برخورد نکرده ام. آنچه که
بیشتر در کتب فقهی و دیگر کتابها مشهود است، احکام اولاد در مدخل کتاب نکاح
است که دربرگیرندة بعض از احکام فرزند می باشد از جمله، دوران حمل، تولد و
احکام ولادت، حضانت، الحاق ولد و آداب رضاع، و این مباحث را می توان در
کتب : اللمعه (شهید اول)، الروضه (شهید ثانی)، الشرایع (محقق حلّی)،
القواعد (علامه حلی)، تبصره المتعلمین (علامه حلی)، عروة الوثقی (سید محمد
کاظم یزدی)، تحریر الوسیله (امام ره) و … یافت.
و
یا احیاناً بعضی دیگر از موضوعات حقوقی و احکام اولاد به صورت ابواب
جداگانه در کتب دیگر از جمله: عزل ، نسب ، رضاع، نفقه و ولایت و … که هر یک خود در ابواب جداگانه و هر یک بحث مستقلی را می طلبد و حتی می توان در پیرامون آن به صورت یک تحقیق گسترده نظر کرد.
آنچه پژوهندگان فارسی زبان در این خصوص مطرح کرده اند اجمالاً مهمترین آنها عبارتند از:
حقوق
طفل از دیدگاه اسلام و اعلامیه حقوق بشر (احمد بهشتی) ، خانواده و تربیت
کودک (علی قائمی امیری)، حقوق کودک (شیرین عبادی)، حقوق مدنی، خانواده،
اولاد (ناصر کاتوزیان) که بیشتر جنبه حقوقی دارد، نام برد و سایر کتب نگارش
شده در این باره، بیشتر جنبة تربیتی دارد که در این زمینه تألیفات زیادی
را می توان برشمرد، از جمله می توان به کتاب تربیت کودک (محمد عطاران) و
کودک از نظر وراثت و تربیت (محمد تقی فلسفی) و با فرزند خود چگونه رفتار
کنیم (محمدرضا شرفی)، اشاره کرده لذا، ضرورت طرح چنین موضوعی با استناد به
لسان آیات و روایات و ادلة عقلیه و علمی در خور اهتمام است.
روش تحقیق:
این
تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است به این صورت که پس از
مطالعه هر کدام از کتب در صورت محدود بودن تمام آن نوشته شده و اگر مطلب
طولانی بوده است با تلخیص یادداشت شده، بدینسان فیشها ابتدا جمع آوری شده،
سپس با دسته بندی آنها هر کدام از مطالب در فصل مربوط خود گنجانده شده است.
همچنین
باید به خوانندگان ارجمند یادآور گردم که برای دستیابی به مطالب ارائه
شده، ابتدا در- حد نیاز- به تعریف معنی لغوی پرداخته، سپس با استمداد از
قرآن کریم و استشهاد بیان مفسران در تفاسیر، و با استفاده از احادیث از
متون حدیث به استخراج آراء فقهی و حقوقی با اشاره به نکات علمی و مضامین
مورد نیاز پرداخته - با وجود این که اهل قلم نیستم- یک گام بسیار کوچک در
این راه دشوار برداشته ام و امیدوارم که اهل قلم و ارباب تحقیق بر حقیر
ببخشایند.
محدودیت ها و مشکلات تحقیق
همانطور
که بر اهل قلم و ارباب تحقیق، پوشیده نیست، برای دستیابی در امر تحقیق و
پژوهش، در وهلة اول، به عنوان اولین قدم، نیاز به متون و کتب دست اول می
باشد که باید فرد محقق یا خود آن را در اختیار داشته باشد و یا در کتابخانه
موجود باشد، که در حالت اول به علل مختلف یا تجدید چاپ نمی شوند و یا این
که در بازار کتاب یافت نمی شوند و یا از قیمت بالایی برخوردار است. در حالت
دوم اکثر نقاط کشور، از داشتن کتابخانه های غنی و عظیم محرومند، و حقیر با
هر دو حالت روبرو بوده اما مع الوصف با جدیت تمام و در حد توان، کتب
موردنیاز را از سوی علم دوستان به عاریت گرفته و آنها را بررسی نموده ام، و
هر چند با داشتن مشغله های گوناگون و گرفتاریهای شغلی، به لطف ایزد متعال
به میزان 950 ساعت مفید در طی مدت 6 ماه توانستم فیشهای مورد نیاز را تهیه و
سپس با ارشادات و هدایتهای مدبّرانه اساتید گرامی اعم از استاد محترم
راهنما با بعد مسافتی که از نظر ارتباط وجود داشت، این رساله را تدوین
نمایم و همچنان به پهنای کار و بضاعت مزجاة معترفم اما چه باک که به تعبیر
پورسینا باید گفت :
تا بدانجا رسید دانش من
|
که بدانم همی نادانم
|
[1] الرحمن /55- طارق/ 6-10، زمر/ 6 ، مؤمنون/ 11-16
[2] سوره فاطر/ 11، روم/56
