بررسی و مقایسه میزان استرس و تجربه استرس دربین معلمین زن کلاس اول و دوم و سوم ابتدائی
مقدمه:
ما امروزه در دورانی بسر می‌بریم که
مشخصات بارز آن را میتوان افزایش جمعیت، شهرنشینی، گسترش مؤسسات و
پیچیدگی‌های تکنولوژی در ارتباطات دانست و این موارد بیش از پیش جوامع و
انسانها را به هم نزدیک کرده و باعث شده تا آنها در جهت رقابت با سایرین به
تکاپو تلاش بیشتر وارد نموده است. و از این طریق افزایش توقعات و انتظارات
روزافزون جامعه نیز در جهت رفع این توقعات و حل موارد فوق مثمر ثمر نخواهد
بود این ناشی از این است که محدودیت توان و امکانات انسان و محیط وی دانست
و یکی از مهمترین موضوع که ما با آن بیشتر در این تحقیق سر و کار داریم
استرسها و عواملی که باعث این فشارهای عصبی است که همه ما با آن درگیر
هستیم و باید آنها را بشناسیم. امروزه استرس به عنوان مهمترین فاکتور در
جوامع می‌باشد که باعث بوجود آمدن امراض روحی، جسمی و رفتارهای انسانها
است. استرس و اضطراب رابطه تنگاتنگ دارد و اضطراب یکی از عوارض آنی و شایع
استرس می‌باشد، پاسخ استرسها پاسخی است که از زمانی دیگر طول عمر تغییر
میکند. به گفته‌ها هانس سلیه «مهم این نیست که چه اتفاقی برای شخص افتاده
مهم آن است که آنرا چگونه درک کرده و انسان از دیدگاه‌هایش رنج می‌برد و نه
بلاهایی که بر سرش می‌آید.» به این دلیل استرس توجه بسیاری از روانشناسان و
دانشمندان علوم رفتاری و مدیریت را به خود معطوف کرده به طوری که فشارهای
عصبی نقش مهمی در فراهم نمودن مشکلات روحی و جسمی در انسانها ایفا میکند.
استرس در زندگی روزمره به شیوه‌های
متفاوتی بروز میکند: پرخاشگری ناگهانی در پاسخ به یک سؤال ساده‌لوحانه،
سردرد شدید در پایان یک روزگار سخت، بروز عصبانیت به صورت زدن دست روی
فرمان ماشین در ترافیک است برای همین وجود این استرسها در طول روز طبیعی
هستند. با وجود این استرس طولانی و شدیدتر اغلب سبب بروز علائم ناراحت
کننده‌ای میشود که اشخاص در مورد آن نگران میشود بنابراین بشر در سر تا
سر دوران گذشته خود استرس را تجربه کرده است.
گروهی از صاحبنظران رفتاری استرس را
بیماری شایع قرن نامگذاری کرده در حالی که در عصر حاضری که در آن هستیم
عصر استرس و فشارهای عصبی است. دوره‌ای که در ان انسان بیش از هر زمان
دیگری در معرض عواملی موجود استرس قرار گرفته و مسائل و مشکلات بی‌شماری از
هر طرف او را احاطه کرده است.
بیان مسئله
واژه استرس در نزد متخصصین متخلف معانی
متفاوتی دارد، استرس در سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است در
حالی که مسأله استرس در جامعه به طور گسترده‌ای تشخیص داده شده است
روانشناسان بالینی و سایرین ارتباط بین فشار روانی و بهداشت روانی را به
دقت مورد بررسی قرار دادهاند. در روانشناسی استرس به معنی تحت فشار روحی و
روانی قرار گرفتن تعریف شده است. در این حالت جسم روان آدمی به تقاضاهای
درونی و بیرونی با فشار پاسخ میدهند. استرس هنگامی رخ میدهد که فرد
واکنشهای خود را در مواجهه با محرکهای درونی و بیرونی ناتوان ببیند که
همانا پیامد آن از دست رفتن تعادل روانی فرد است (خواجه‌پور، 1377، ص 5)
استرس را گاهی ناشی از محرکات خارج می‌دانند و گاهی آن را پاسخ فرد به
پاره‌ای از مزاحمت‌ها عنوان کرده‌اند. بررسی‌های جدید و تئوریهای جامع راجع
به استرس به تعامل فرد و محیط تأکید دارد.
محققان سالهای 1950 استرس را پاسخ فرد به
فرآیندهای درونی و برونی که بر ظرفیت ادغام نیروهای جسمی و روانی فشار وارد
میکنند توصیف نموده‌اند.
کلاس وسینگر، در تحقیق خود نشان دادند
فشارهای عصبی می‌تواند باعث کاهش میزان تحمل و ناکامی شود. در این تحقیق
نشان داده شده است که کارکنان سازمان فشارهای عصبی ناشی از سروصداهای آزار
دهنده و دخالت‌های بی مورد در انجام وظایف شغلی خود را تحمل میکنند، اما
از میزان تحمل آنان در برابر ناکامی کاسته میشود (منتقل از پایان‌نامه
رجب‌پور، 1379)
اگر چه عمده‌ترین هدف کار کردن انسانها،
تأمین نیازهای زندگی و به عبارتی کسب درآمد می‌باشد اما عوامل دیگری نظیر
به ثمر رسانیدن انگیزه‌ها، عملی کردن تمایلات، انتظارات اجتماعی، علاقه‌مند
بودن به کار، فشار محیطی و خانوادگی و رقابت نیز در کار کردن دخیل هستند
ولی نمی‌توان از کسب درآمد به عنوان تنها علت اشتغال آدمیان نام برد
(اسفرجانی، 1353، ص 50)
استرس در زندگی روزمره به وفور دیده
میشود و همه افراد به دفعات متعددی تحت تأثیر استرس قرار می‌گیرند و آن را
تجربه میکنند و وقتی که کسی دچار استرس شده، وارد محیط کار خود میشوند و
معمولاً همکاران ومسئولین متوجه میشوند و در تعامل با دیگران و استرس فرد
به آنان سرایت میکند و برای همین با توجه به آنچه گفتیم در این تحقیق به
بررسی میزان استرس و تجربه استرس در بین معلمین زن کلاس اول و دوم و سوم
ابتدائی را انجام می‌دهیم. به این دلیل که استرس از شغلها به وفور دیده
میشود ولی شغلهای دارای استرس زیادتر هستند مثل پزشکی، مدیران. پرستاران،
معلمان و … می‌باشند وبرای همین در این تحقیق به سراغ محیط مدرسه می‌رویم
که در بسیاری از مواقع بسیار استرس‌از هستند چه برای کارکنان و چه برای
دانش‌آموزان. می‌خواهیم بدانیم چه عواملی در محیط مدرسه باعث استرس میشود و
معلمان سطوح مختلف اول و دوم و سوم ابتدائی چقدر مورد عوامل استرس‌از قرار
می‌گیرند، این عوامل چه چیزهایی هستند و تجربه استرس معلمان در زندگی
روزمره آنها تا چه اندازه‌ای می‌باشد و شیوه‌های مقابله با استرس را بررسی
می‌کنیم.
اهداف تحقیق
هدف کلی:
مقایسه میزان استرس و تجربه استرس معلمین زن مقاطع مختلف ابتدائی
هدف جزئی:
1- شناخت میزان استرس معلمین زن در مقطع اول و دوم و سوم ابتدائی
2- شناخت تجربه استرس معلمین زن در مقطع اول و دوم و سوم ابتدائی
سؤالات
1- آیا میزان استرس معلمان زن مقاطع مختلف ابتدائی با هم تفاوت دارد؟
2- آیا تجربه استرس معلمان زن مقاطع مختلف ابتدائی با هم تفاوت دارد؟
فرضیه
1- بین میزان استرس معلمان کلاس اول و دوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
2- بین میزان استرس معلمان کلاس اول و سوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
3- بین میزان استرس معلمان کلاس دوم و سوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
4- بین تجربه استرس معلمان کلاس اول و دوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
5- بین تجربه استرس معلمان کلاس اول و سوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
6- بین تجربه استرس معلمان کلاس دوم و سوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
ضرورت این تحقیق در راستای بررسی میزان
استرس معلمین و در جهت بررسی و مقایسه میزان استرس و میزان تجربه استرس
صورت گرفته و می‌تواند اطلاعات مفیدی را در حیطه تصمیم گیری متعدد فراهم
سازد. که این اقدام از طریق انجام تحقیقات منظم و شناسایی میزان استرس و
میزان تجربه استرس معلمین امکان‌پذیر است و پژوهش فوق در ضرورت اینگونه
اقدامات جای گرفته است. در واقع می‌خواهیم بدانیم که در سطوح مختلف تحصیلی
میزان استرس معلمین چقدر است و هر کدام از عواملی که در مقیاس هنرور راهه
وجود دارد، معلمین در سطوح مختلف چقدر تجربه نسبت به آنها دارند. در رابطه
بین آنها در سطوح مختلف را بررسی و آنها را مقایسه می‌کنیم و راهکارهای
مفیدی که باعث کاهش دادن این استرسها میشود، را ارائه بدهیم.
عواملی که اهمیت این تحقیق را نشان میدهد
این است که محیط مدرسه محیطی است که باعث میشود معلمان هر روز در معرض
فشارهای کلاسی قرار بگیرند، وجود تجربه استرس در معلمان باعث کاهش در
علمکرد آنها و موجب میشود تا آنها از نظر سلامتی دچار اختلالاتی میشوند.
برای همین بدنبال این هستیم تا این عوامل را شناسایی در راهکارهای مقابله
با آنها را بررسی کنیم.
استرس زنان کارمند
تقریباً 90 درصد از جامعه زنان کشورهای
غربی به کار اشتغال دارند یا آنکه به دلایل مختلف در دوره‌هایی از زندگی
خود کار خواهند کرد. وسایلی که به علت پیشرفت تکنولوژی برای آشپزی و نظافت
منزل فراهم شده‌اند، به کاهش قابل ملاحظه مدت زمانی که به خانه‌داری
اختصاص می‌یافت منجر شده است. تورم و رکورد اقتصادی در جوامع پیشرفته
صنعتی، مشارکت زنان در اداره امور مالی خانواده را الزامی ساخته و درآمد دو
نفر در یک خانواده، امکان مقابله با مشکلات ناشی از اعتصابها و بیکاریها
را فراهم کرده است. (دادستان 1377، ص 83)
زنان مطلقه برای تأمین زندگی و حفظ
استقلال خود، باید کار کنند و بالاخره تعداد روزافزون افراد مجرد، بالا
رفتن سن ازدواج را افزایش اهمیت اشتغال، تمایل به استقلال شخصی و مالی را
در زنان تقویت کرده است. استرس زنان کارمند، با در نظر گرفتن وضعیت
اقتصادی- اجتماعی ثابت میکنند که زنان کارمند تحت تأثیر تنشهایی به مراتب
شدیدتر از کارمندان مرد هستند. بطور خلاصه، تنشهایی که زنان کارمند در
محدوده کار خود تحمل میکنند ناشی از منابعی هستند که زنان در تغییر دادن
آنها ناتوانند زیرا ریشه در تبعیضهای در قلمرو اجتماعی و خانوادگی زنان
کارمند می‌دانند که بخش عمده از استرس گسترده آنها ناشی از تعارضهای بین
همسر و جریان کار و بین جریان کار و زندگی خانوادگی است و به عبارت دیگر،
این زنان هنوز از حمایت همسران خود برخوردار نیستند. توصیه همه پژوهشگران
در این قلمرو این است که باید مؤسسات را نسبت به مسائل زنانی که مسئوولیت
دوگانه‌ای در محل کار و کانون خانوادگی خود دارند هشیار کرد تا تغییراتی را
در محیط سازمانی و فرآیندهای تصمیمگیری مؤسسات ایجاد کنند. در غیر
اینصورت، زنانی که می‌خواهند سلسله مراتب حرفه‌ای را طی کنند باید همچنان
بهای انسانی گزافی را متحمل شوند. دادستان، 1377 اکثر زنانی که دارای ریخت A
هستند در بین کارمندان جوان و کارمندان سطح متوسط قرار دارند و به خصوص در
بین این کارمندان جوان است که بی‌حوصلگی، روحیه رقابت، جدال با مسئولیت و
احساس فشار دایم مشاهده میشود.
تبعیض جنسی، این ریخت رفتاری را تشدید و
فعال میکند. اگر زنان بخواهند سلسله مراتب حرفه‌ای را طی کنند، به خوبی
ارزشیابی شوند و در سازمان اداری پیشرفت کنند. زیاد آنها باید الزاماً بیش
از مردان باشد. در اغلب موارد، آنها باید برنامه‌های شخصی خود درباره تشکیل
یک زندگی خانوادگی را به تعویق بیندازند و بهای انسانی گزافی را تحمل
کنند. چه، همه این تنشها با اختلال‌های خواب، حالتهای عصبی، احساس خستگی،
مشکلات صبگاهی به هنگام برخاستن از خواب و میل به انزوا همراهند.
نظریه‌های استرس
الف) از دیدگاه پزشکی
استرس یک حالت ارگانیک است که معمولاً با
افزایش فشار خون و ضربان قلب و پریدگی رنگ چهره و نشستن عرق سر بر پیشانی
همراه است و تحت شرایط مناسب می‌تواند موجب تغییرات در عملکرد جسمانی شود
که اگر شدید و یا مزمن باشد به نوبه خود منجر به بیماری می‌گردد (فخیمی،
1381، ص 19)
علی‌رغم این واقعیت به عقیده انگلس، فشار
عصبی را نباید با مفهوم نوعی نیرو که شخص قربانی آن میشود همچنین استرس را
نباید به عنوان نفوذ غرب روانشناسی و یا جامعه‌شناختی که به تنهایی
می‌تواند باعث فرو ریختن شخص و یا باعث بیماری روانی و یا جسمانی او بشود
در نظر گرفت برعکس استرس را به عنوان عاملی مورد توجه قرار داد که می‌تواند
عکس‌العمل‌های متعدد ارگانیک را سبب شود که برخی از آنها ممکن است در
ابتدا به بیماری نقش داشته باشند و برخی دیگر پاسخهای سالم و سازگارانه
رشد شخصیت را موجب شوند (مجموعه مقالات، اولین سمینار ترس و بیماریهای
روانی مقاله استرس).
امروزه اغلب مردم کلمه استرس را بصورت
موضوعی متداول و یا گونه‌ای از یک بیماری «اپیدمی» به کار میبرند. با تمام
جنبه‌های منفی که در فرهنگ عام راجع به استرس وجود دارد این پدیده دارای
جنبه‌های مثبت نیز می‌باشد. جنبه منفی استرس مخرب یا دلگرمی می‌گویند که از
دریافت خبرهای ناگوار و یا تقاضاهای غیرمنطقی به فرد دست میدهد. (بلورچی،
13، ص 32)
انواع استرس که معلمان با آن برخوردارند
امروزه مشخص شده‌اند و این انواع استرس به وسیله بخشهای عصبی و مسائل
روانی- فیزیولوژیکی تشدید میشوند.
تحقیقات نشان داده که علائم فیزیولوژیکی
استرس شامل انواع امراض فیزیکی و علائم روانی آن به نوبه خود بیماریهای
روانی را بوجود می‌آورد.
شکل 1 انواع بیماریهای جسمی و روانی ناشی از استرس:
و از سوی دیگر پژوهشهای انجام شده ثابت
کرده که نوع و شدت واکنشهای افراد در مقابل استرسهای زندگی همیشه رابطه
مستقیمی با شدت عوامل استرس‌زای زندگی نداشته بلکه در درجه اول با چگونگی
درک و نحوه ارزیابی فرد از رویداد یا میزان احساس خطر و تهدیدکنندگی واقعه
برای وی در ارتباط می‌باشد (نیک‌خواه، روشهای برخورد با استرسهای زندگی).
ب) دیدگاه روانشناسی:
استرس دیرینه پرداختن به استرس را میتوان
با دیدگاه دوگانه انگاری تن و روان و تأثیرات هر یک بر دیگری در نظریات
افلاطون و ارسطو مربوط دانست.
از نظر واژه‌شناسی، استرس کلمه یونانی است
که در قرن 17 به معنای سختی و دشواری بکار رفته است، در اواخر قرن 18 از
استرس به معنای نیرو و فشار زیاد تلاش بسیار استفاده شده است. در سال 1910
اسلر علت سرفه بیماری از آنژینهای صدری (سکته خفیف قلبی) در بین مشاغلین
بهبود در محیطهیا کاری برخورد تند و هیجانی آنها دانست (کوپر 1373، ص 97)
برای ما اهمیت دارد بدانیم که این
ویژگیهای شخصیتی که دیگر حوزه‌های زندگی بررسی شده‌اند چگونه در تجربه
شاغل در محیط کار اثر می‌گذارند.
شخصیت نوع اول:
این نوع افراد همیشه شتاب زده‌اند و چون
اغلب می‌کوشند در زمان محدودی کارهای هر چه بیشتری انجام دهند، همواره دچار
کمبود وقت هستند و به همین علت در یک زمان چند کار با هم انجام میدهند و
وقتی که ساعاتی از وقتشان با فعالیت‌های پیش‌پا افتاده تلف میشود، دچار
بی‌حوصلگی میشوند.
دومین نوع شخصیت:
همیشه در تلاش ستیزه‌آمیز به سر میبرند.
سائقی برای پیشرفت دارند که آنها را به رقابتی شدید با دیگران وا می‌دارد و
در جریان این رقابت احساسهای دیگران را نادیده می‌گیرند. افراد نوع الف در
محیط کار، در زندگی خانوادگی و حتی در ساعات فراغت نیز رفتار رقابتی دارند
و در نتیجه بیاکار نمی‌نشینند.
سومین: جزء تشکیل دهنده
شخصیت چنین افرادی دشمن شدید آنها است. ممکن است پیوسته از دیگران بدگمان و
رنجیده خاطر و هم از اطرافیان خود به آسانی عصبانی شدند. نظر دیگران در
محیط کار نسبت به چنین افرادی این است که آنها آدمهایی هستند شکاک،
ستیزه‌جو و از دیگران به راحتی کینه به دل می‌گیرند.
برخی از ویژگیهای شخصیت ممکن است موجب وخیمتر شدن استرس شغلی شوند که این مورد درباره الگوی رفتاری نوع اول صادق‌تر است.
ویژگیهای شخصیتی معنی مانند: حس سامان
یافتگی، می‌توانند با مهار پذیرتر کردن وضعیت‌های دشوار، به حل استرس شغلی
کمک کنند. دوم: وقتی به استرس شغلی پرداخته میشود، زندگی خانوادگی افراد
نیز مورد توجه قرار گیرد، زیرا استرس ناشی از کار ممکن است به خانه سرازیر
شود به همین نحو استرس محیط خانوادگی به محل کار منتقل شود.
سوم: به علت نقدان کنترل عاملهای استرس
شغلی که پاسخهای عادی مقابله را بی‌اثر میکند، مقابله با استرس ناشی از
کار با مشکلات خاصی روبه‌رو است. از این رو مداخله در استرس شغلی که هدف آن
یا منشأ محیطی استرس است یا پاسخهای فردی در برابر استرس، ارزش حیاتی
دارد. (خواجه‌پور، 1377، ص 145)
فهرست:
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه...................................................................................................................... 1
بیان مسأله................................................................................................................ 3
اهداف تحقیق........................................................................................................... 5
سوالات تحقیق......................................................................................................... 5
فرضیه های تحقیق.................................................................................................... 5
اهمیت و ضرورت تحقیق.......................................................................................... 6
تعاریف نظری.......................................................................................................... 7
- استرس.............................................................................................................. 7
-
معلم..................................................................................................................
7
- تجربه استرس..................................................................................................... 7
تعارف عملیاتی........................................................................................................ 7
فصل دوم: ادبیات تحقیق
مقدمه...................................................................................................................... 10
مفهوم استرس........................................................................................................... 10
استرس بعنوان پاسخ درونی....................................................................................... 15
مراحل استرس.......................................................................................................... 17
- مرحله واکنش اخطار........................................................................................... 18
- مرحله مقاومت................................................................................................... 18
- مرحله فرسودگی................................................................................................ 18
علل فشار روانی....................................................................................................... 19
شرایط ایجاد کننده استرس......................................................................................... 20
- عوامل فردی....................................................................................................... 20
- عوامل محیطی.................................................................................................... 22
- عوامل سازمانی................................................................................................... 24
انواع استرس............................................................................................................ 26
پاسخ های فیزیولوژیک بدن انسان به استرس............................................................... 27
عنوان صفحه
استرس مثبت و منفی................................................................................................ 29
استرس طبیعی یا نرمال.............................................................................................. 30
استرس شغلی........................................................................................................... 31
نشانه های استرس شغلی........................................................................................... 32
مطالعات مربوط به استرس شغلی............................................................................... 33
دلزدگی و استرس شغلی........................................................................................... 34
ابعاد گوناگون نقشهای شغلی..................................................................................... 35
فشار ناشی از نقش .................................................................................................. 36
استرس از نظر جنسیتی.............................................................................................. 37
- استرس زنان کارمند............................................................................................. 38
دیدگاه های نظری درباره استرس............................................................................... 39
حمایت اجتماعی چه تأثیری ممکن است در استرس شغلی داشته باشد.......................... 44
آیا تنها افراد خاصی هستند که نمی توانند با استرس مقابله کنند..................................... 45
- پیشینه تحقیق...................................................................................................... 46
فصل سوم: روش تحقیق
- روش تحقیق...................................................................................................... 51
- جامعه آماری...................................................................................................... 51
- نمونه پژوهش..................................................................................................... 51
- ابزار پژوهش...................................................................................................... 51
- چگونگی جمعآوری اطلاعات.............................................................................. 53
- روش آماری....................................................................................................... 53
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌های آماری
مقدمه...................................................................................................................... 60
تجزیه و تحلیل داده‌های آماری.................................................................................. 61
فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری
نتیجه‌گیری............................................................................................................... 101
محددویت‌های تحقیق............................................................................................... 104
پیشنهادهای تحقیق.................................................................................................... 104
فصل ششم:
منابع و مأخذ............................................................................................................ 106
نمونه پرسشنامه......................................................................................................... 108
