تاثیر آموزش راهبردهای یادگیری بر دانش آموزان تیز هوش مقطع اول دبیرستان(کلاس دهم)
مقدمه :
بسم الله الرحمن الرحیم
اقرأ باسم ربک الذی خلق ، خلقالانسان من علق ، اقرأ و ربک الاکرم ، الذی علم بالقلم ، علم الانسان مالم یعلم [1].
ای رسول بخوان به نام پروردگارت که
آفریننده عالم است . آن خدایی که آدمی را از خون بسته بیافرید ، بخوان
(قرآن را) که پروردگار تو کریمترین کریمان است آن خدایی که بشر را علم
نوشتن به قلم آموخت و به آدمی آنچه را نمی دانست تعلیم داد .
تعلیم و یاد دادن نادانسته ها اولین و
مهمترین پیام الهی و بزرگترین رسالت انبیا و معلمین بشر است و یادگیری و
آموختن مهمترین وظیفه هر انسان است لذا از تولد تا مرگ و در هر زمان و
موقعیتی باید این تعلیم و تعلم بین انسانها به نحو شایسته انجام گیرد . از
طرف دیگر خداوند در وجود انسان توانمندی ها و استعدادهای شگرفی به ودیعه
نهاده است که به واسطه این خلقت به خود آفرین گفته و به انسان مقام اشرف
مخلوقات داده است .
یکی از ویژگی های مهم انسانی برخورداری از ظرفیت ذهنی شگرف و توانایی عظیم یادگیری است .
بخش اعظم اطلاعات بشری از طریق این مهارت
کسب می شود . پیشرفت و تمدن ، مقابله با طبیعت و مهار آن ، رفع نیازهای
متنوع خود ، دستیابی به تکنولوژی پیچیده و غیره همه حاصل تلاش انسان برای
یادگیری و تجربهاندوزی بوده است .
در جهان امروز یعنی عصر انفجار اطلاعات ،
تولید اطلاعات جدید و کهنه شدن اطلاعات قبلی آنچنان سریع انجام می شود که
مطالب کتابها قبل از بیرون آمدن از زیر چاپ کهنه می شوند (مرتضوی،1374) ،
بنابراین ، روش یادگیری (فرآیند) در مقایسه با یادگیری اطلاعات (محصول) در
کانون توجه بیشتری قرار گرفته است . چون در فرآیند یادگیری ، این خود
فراگیر است که در زندگی واقعی ـ امروز و آینده ـ باید از مهارت چگونگی
یادگرفتن خود استفاده کند ، لذا توجه به روش های درست آموزش و آموختن که
در آن مسئولیت امر یادگیری به خود فراگیر واگذار می شود ، ضروری به نظر می
رسد . در جهان امروز داشتن «سواد علمی ـ فنی» [2] برای هر فرد لازم است .
سواد علمی ـ فنی به مجموعه ای از دانستنی ها و مهارت ها در زمینه علوم و
تکنولوژی اطلاق می شود که هر انسانی برای زندگی کردن به آن نیاز دارد و در
واقع داشتن توانائی در حل مسائل و مشکلاتی است که جامعه امروز بشری با آن
مواجه است و این سواد در تمام عمر با 3 شرط تحقق می یابد .
1 ـ داشتن اطلاعات کافی در مورد دانش پایه .
2 ـ وجود انگیزه برای یادگیری .
3 ـ دانستن راه و روش یادگیری(میرعابدینی ، 1378).
لازم به ذکر است که مدارس تنها می توانند
بخشی از آموزش های لازم برای مهارت زندگی را در مدت زمانی که دانش آموزان
در آن محل سپری می کنند ، در اختیار آنها بگذارند . اما اگر همین فرصت ،
بیشتر از ارائه اطلاعات ، صرف روش کسب اطلاعات در زمینه های مختلف شود ،
این امید وجود دارد که علاقه و اعتقاد و توان و دانش لازم برای یادگیری
مادام العمر ، که لازمه زندگی و تعالی بخش آن است ، در افراد فراگیر به
وجود آید .
لذا اندیشمندان از دیرباز به اهمیت
یادگیری و ضرورت شناخت آن پی برده اند ، به طوری که تاریخچه بررسی یادگیری
به 2400 سال قبل یعنی دوره افلاطون و ارسطو بر می گردد.
افلاطون و ارسطو هر دو فردگرا هستند و ذهن
را فعال می دانند ، با این تفاوت که افلاطون را می توان فطرت گرا
نامید،زیرا دانش را یکی از ویژگی های ارثی انسان می داند،ولی ارسطو را می
توان تجربه گرا دانست،زیرا تجارب حسی را سرچشمه همه دانش ها می دانست .
عقاید این دو دانشمند در طول تاریخ روی همه نظریه پردازان یادگیری تاثیر
داشته است . مثلاً ، عقاید افلاطون درباره ماهیت دانش از آغاز مسیحیت تا
دوره رنسانس نظریه غالب محسوب می شد . از قرن هفدهم به بعد پیروان مکتب
تداعی گرایی به مخالفت با نظریه فطرت ـ گرایی برخاستند.به طوری که،در قرن
نوزدهم توجه شایانی به قانون تداعی ارسطو (شباهت ، تضاد ، مجاورت و بسامد)
مبذول شد . سپس، مکتب رفتار گرایی اسکینر ، با ارائه اصول رفتار گرایی در
یادگیری انسان و تهیه فنونی برای مدیریت کلاس و تغییر رفتار افراد ،
تاثیرات عمیقی در آموزش و پرورش گذاشت . در نیمه دوم قرن بیستم رویکرد
شناخت گرایی در مخالفت با دیدگاه مکانیکی رفتار گرایان دربارهی انسان ،
یادگیری را ایجاد تغییر در ساخت شناختی و فرآیندهای ذهنی یادگیرنده تعریف
کردند. شناخت گرایان[3] در زمینه یادگیری ، نظریه های متعددی را ارائه
نمودند . از جمله ، یادگیری گشتالتی[4] ، نظریه یادگیری معنی دار کلامی
آزوبل[5] ، نظریه یادیگری شناختی ـ اجتماعی بندورا[6] و سرانجام نظریه
روانشناسی خبر پردازی[7] یا پردازش اطلاعات مطرح شدند . نظریه خبر پردازی
یادگیری انسان را یک فعالیت مستمر پردازش اطلاعات می داند و به مطالعه راه
هایی می پردازد که آدمیان به توسط آنها دانش را کسب ،ذخیره و یادآوری می
کند و آن را مورد استفاده قرار می دهد . دراین نظریه از کامپیوتر به عنوان
الگویی برای تبیین ذهنی انسان و فرآیند یادگیری استفاده شد
(میرسعیدی،1380).
تدابیری که به این منظور توسط صاحب نظران
حوزه روان شناسی خبر پردازی ابداع شد ، با نام روش ها یا مهارت های
یادگیری یابه طوردقیق تر راهبردها یا استراتژی های شناختی ، نام گذاری شد و
سرانجام روان شناختی فراشناخت ، حوزه اندیشه گری نوینی ، که به راه های
هدایت و نظارت بر راهبردهای شناختی خود می اندیشید از دهه 1970 توسط جان
فلاول آغاز شد و به تدریج جمع زیادی از اندیشمندان به آن روی آوردند و
نظریات و راهبردهای مختلف فراشناختی را ارائه نمودند . بنابراین نظریه های
یادگیری قرن بیستم شامل دو مجموعه بزرگ رفتار گرایی و شناخت گرایی است،
در نظریات رفتارگرایی موضوع مورد مطالعه ، رفتارهای قابل مشاهده است که
باید هر چه دقیقتر و عینی تر بررسی شود . اما دیدگاه شناختی دنیای ذهن را
موضوع مورد مطالعه قرار می دهد . دراین حوزه مطالعاتی جدید ، یادگیری
انسان به گونه ای عینی و نظام دار تشریح می شود . نتایج تحقیقات انجام شده
دراین چهارچوب می تواند در یادگیری وآموزش مورد استفاده روان شناسان و
مربیان باشد . علاوه بر این با بهره گیری از نظام پردازش اطلاعات می توان
موضوعات مورد نظر دیدگاه های دیگر را نیز به شیوه ای تازه نگریست و آنها
را به نحوی عینی ، منطقی و پویا سازمان داد (کدیور،1379) . با توجه به
نظریه های شناختی و دانش فراشناختی ، امروزه در امر یادگیری ، فردی موفق
است که شیوه آموختن را فرا گرفته باشد . اساس نظام آموزشی در قرن بیست و
یکم ، فراهم ساختن زمینه تجربی فعالیت های آموزشی و آموزش چگونه فکر کردن و
چگونه یادگرفتن است . بر این اساس ، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر آموزش
راهبردهای مطالعه و یادگیری بویژه راهبردهای شناختی و فراشناختی در میزان
یادگیری درسی و پیشرفت تحصیلی فراگیران می پردازد . این راهبردها ، روش
های مختلف فراگیری مطالب ساده و پیچیده را چه از راه شناخت (پردازش عقلی
مطالب) و چه از راه فراشناخت (شناخت از شناخت خود) به فراگیر می آموزد .
لذا فراگیران با یادگیری این روش ها و استفاده از آنها هنگام مطالعه می
توانند بر سرعت و کیفیت یادگیری خود بیافزایند و این امر در دراز مدت منجر
به تحولات کیفی در نظام آموزشی می شود . به نظر می رسد اگر معلمان این
راهبردها را فراگرفته و در روش تدریس خود پیاده نمایند و آنها را به دانش
آموزان نیز یاد دهند ، در این راه کوتاهترین و موثرترین گام ها برداشته می
شود(میرسعیدی،1380) .
بیان مساله
در ایران همه نهادهای دولتی از جمله وزارت
آموزش و پرورش همه ساله مبالغ هنگفتی از بودجه کشور را صرف مسائل آموزش و
پرورش از جمله تربیت معلم ، تهیه و چاپ کتاب ، حقوق کارکنان، تدارک کلاس
های بازآموزی و کارآموزی ، تدریس روش های مختلف آموزشی و غیره می کنند.
خانواده ها نیز سرمایه و وقت زیادی را صرف یادگیری فرزندان خود می کنند و
حتی بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان وقت و نیروی زیادی را صرف مطالعه ،
آموزش ویادگیری می کنند ، اما باز هم متوجه می شویم که یادگیری درست صورت
نگرفته است، یادر حد مورد انتظار نیست و آنها به نتیجه دلخواه نرسیده اند
و آمادگی های لازم را کسب نکرده اند . لذا نه تنها دولت به بازخورد مناسب
نمی رسد،بلکه حتی افت تحصیلی [8] از مهم ترین مسائل مبتلا به نظام آموزشی
کشور ماست که همه آن سرمایه ها و اوقات گرانبها را هدر می دهد (واحدی،
1379). البته در این مورد عوامل مختلفی از جمله «علل مربوط به فراسیستم
اجتماعی» مانند : فقدان یا کمبود بازار کار مناسب برای فارغ التحصیلان ،
وجود مشغولیت های ذهنی و یا سرگرمی های مختلف و نیز «علل مربوط به نظام
آموزشی» ماند : ارزشیابی بر اساس محفوظات ، فقدان یا کمبود ارتباط مطالب
با زندگی واقعی فرد ، بی ثباتی و تغییرات پی در پی نظام آموزشی و غیره در
تعامل با هم و با درجه تاثیر متفاوت در این مساله نقش دارند . یکی از
عوامل مهم در عدم یادگیری مطلب ، عدم به کارگیری ظرفیت بالای یادگیری و
فعالیت دانش آموزان مدارس در اثر عدم آشنایی دانش آموزان با راهبردهای
یادگیری و مطالعه و استفاده صحیح از آنها است . به نظر تایرنی[9] و
همکاران (1990) هدف اساسی خواندن و یا مطالعه و یادگیری ، توانا ساختن
کودکان و دانش آموزان است تا خود را بشناسند، علایق و استعدادهای خود را
رشد دهند ، برای مشکلات گروهی و فردی راه حل هایی بیابند و نیز اینکه
بتوانند راهبردهای خود را تحول بخشیده و مستقل از دیگران مطالب را درک کنند
(یوسفی،1380).
از اینرو ، جهت دست یابی به اهداف فوق ،
شناخت و درک صحیح مطلب آموختنی به عنوان یکی از اهداف و فعالیتهای مهم
آموزشی مطرح می شود . این درک ، مهارت بسیار پیچیده ای است که مستلزم
تعامل میان فرآیندهای ادراکی و مهارت های شناختی و دانش فراشناختی است و
در یادگیری درست و عملکرد تحصیلی مطلوب در ابعاد مختلف ، اهمیت زیادی دارد
.
لذا پژوهش حاضر سعی دارد تاثیر کاربرد
راهبردهای شناختی و فراشناختی بر یادگیری دروس پایه را بررسی کند و به این
سوالات پاسخ دهد که آیا کاربرد راهبردهای یادگیری (مرور ذهنی تکالیف ،
بسط دهی تکالیف ، سازمان دادن مطالب و نظارت بر درک مطلب ) باعث پیشرفت
تحصیلی می شود ؟
1 ـ آیات 1 تا 5 سوره مبارکه علق
[2] ـ Scientific and Technological Litracy
[3] - Cognitive
[4] - Gestalty Learning
[5] - Azobel Meaningful Verbal Learning
[6] - Bendora Social-Cognitive Learning Theory
[7] - Processing Psychology Cognitive
[8] ـ Drop ـ Outs
[9] ـ Tierny.B
فهرست مطالب
فصل اول
مقدمه :
بیان مساله
اهمیت موضوع پژوهش :
اهداف پژوهش :
سوالهای پژوهش :
فرضیه های پژوهش
تعاریف عملیاتی متغییرها
راهبرد یادگیری
راهبرد مرور ذهنی
راهبرد بسط دهی تکالیف :
راهبرد سازماندهی
راهبرد نظارت بر درک مطالب
فصل دوم
مقدمه :
بیان مساله
اهمیت موضوع پژوهش :
اهداف پژوهش :
سوالهای پژوهش :
فرضیه های پژوهش
تعاریف عملیاتی متغییرها
راهبرد یادگیری
راهبرد مرور ذهنی
راهبرد بسط دهی تکالیف :
راهبرد سازماندهی
راهبرد نظارت بر درک مطالب
فصل سوم
مقدمه :
بیان مساله
اهمیت موضوع پژوهش :
اهداف پژوهش :
سوالهای پژوهش :
فرضیه های پژوهش
تعاریف عملیاتی متغییرها
راهبرد یادگیری
راهبرد مرور ذهنی
راهبرد بسط دهی تکالیف :
راهبرد سازماندهی
راهبرد نظارت بر درک مطالب
فصل چهارم
مقدمه :
بیان مساله
اهمیت موضوع پژوهش :
اهداف پژوهش :
سوالهای پژوهش :
فرضیه های پژوهش
تعاریف عملیاتی متغییرها
راهبرد یادگیری
راهبرد مرور ذهنی
راهبرد بسط دهی تکالیف :
راهبرد سازماندهی
راهبرد نظارت بر درک مطالب
فصل پنجم
بحث و بررسی نتایج
محدودیتهای پژوهش
پیشنهادهای پژوهش :
پیشنهادهای کاربردی :
منابع فارسی
منابع انگلیسی
