سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند ، اقتصادی که در
آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمانها
شناخته شده است . یکی از اجزای دارایی نامشهود سرمایه فکری می باشد که
تاثیر مهمی بر عملکرد و پیاده سازی استراتزیک سازمان دارد از این رو
شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت سرمایه فکری دارای اهمیت خاصی است و منجر
به مشاهده ارزش واقعی سازمان ها می شود.
برای سنجش سرمایه فکری طبقه بندی های مختلفی ارایه شده است که یکی از این
طبقه بندی ها توسط پالیک[1] به نام (ارزش افزوده سرمایه فکری)[2] مطرح شده
که از سه جزء کارایی سرمایه فیزیکی، کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه
ساختاری می باشد. در این پژوهش ابتدا براساس مدل (ارزش افزوده سرمایه
فکری)، ارزش سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
برای دوره زمانی 7 ساله 1380 الی 1386 محاسبه و سپس ارتباط بین مولفه های
سرمایه فکری و بازده مالی شرکتها مورد ارزیابی قرار گرفته است. جهت محاسبه
عملکرد مالی از هشت شاخص عملکرد مالی مالی در پنج گروه معرف ارزش بازار ،
سودآوری، فعالیت ، بازده سرمایه ، مبتنی بر ارزش آفرینی استفاده شده است.در
تحقیق حاضر ، روش آماری استفاده شده جهت تجزیه و تحلیل داده ها ، رگرسیون
چند گانه و ضرایب همبستگی می باشد. نمونه انتخابی شامل 73 شرکت بصورت
پیوسته برای بازه زمانی 7 ساله بوده که اندازه شرکت بعنوان متغیر کنترلی در
نظر گرفته شده است.
یافته ها حاکی از رابطه معنادار مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد مالی
شرکتها و تاثیر مثبت اندازه شرکت بر روی سطوح برخورداری از سرمایه فکری و
عملکرد مالی می باشد. باتوجه به این نتایج می توان توجه مدیران ، سهامداران
، سرمایه گذاران و سایر گروه های ذینفع را به منابع و توانمندیهای درون
سازمانی جلب و بهره گیری از این مدل برای کسب بازده مالی بالاتر و دسترسی
به ارزش واقعی شرکتها ،پیشنهاد کرد.
فهرست مطالب
چکیده:1
مقدمه:2
فصل اول:کلیات تحقیق
1-1)مقدمه4
2-1) بیان مسئله تحقیق. 5
3-1) چارچوب نظری. 7
4-1 ) اهمیت وضرورت پژوهش.. 8
5-1) اهداف پژوهش.. 9
1-5-1) اهداف علمی تحقیق. 9
2-5-1)اهداف کاربردی تحقیق. 10
6-1 )فرضیه های تحقیق. 10
7-1)تعاریف واژه ها واصطلاحات پژوهش :11
فصل دوم :مروری بر ادبیات تحقیق
1-2- مقدمه16
2-2 ) بخش اول : نظریه های مربوط به سرمایه فکری. 18
1-2-2 ) تعاریف مختلف سرمایه فکری. 20
3-2)بخش دوم : مدل های طبقه بندی سرمایه فکری. 21
1-3-2) ادوینسون و مالونه 22
2-3-2)روس و همکارانش.. 23
3-3-2) بونتیس.. 23
4-3-2) بروکینگ... 24
5-3-2) سویبی. 25
6-3-2) استوارت.. 26
7-3-2) یوستک و همکارانش.. 26
8-3-2) پتی. 27
9-3-2) چن و همکارانش.. 27
10-3-2) پتی و گویتر. 29
11-2-2) هانناس و لوونداهل. 30
12-3-2) طبقه بندی مر و اسچوما32
13-3-2) لیم و دالیمور. 32
14-3-2) طبقه بندی نورتون و کاپلان. 33
15-2-2) طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک. 33
4-2)بخش سوم: روش های اندازه گیری سرمایه فکری:34
1-4-2) طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فکری. 34
1-1-4-2) ارزش افزوده اقتصادی:35
2-1-4-2) کارت نمره متوازن:35
3-1-4-2) ترازنامه نامرئی:36
4-1-4-2) کنترل دارایی های ناملموس:36
5-1-4-2) روش جهت یابی تجاری اسکاندیا:37
6-1-4-2) شاخص سرمایه فکری:37
7-1-4-2) نرخ بازده دارایی ها :38
8-1-4-2) روش تشکیل سرمایه بازار:38
9-1-4-2) کارگزار تکنولوژی :39
10-1-4-2) روش سرمایه فکری مستقیم:39
11-1-4-2) روش های مالی و مراحل اندازه گیری مالی سرمایه فکری:40
12-1-4-2) مدل مدیریت سرمایه فکری. 40
13-1-4-2) کیوی توبین 42
14-1-4-2) هوش سرمایه انسانی. 43
15-1-4-2) مدل کارگزار فناوری. 43
16-1-4-2)روش ارزشگذاری جامع. 44
2-4-2) ارزیابی تحلیلی – تطبیقی و مدل های سنجش سرمایه فکری. 44
3-4-2) طبقه بندی شیوه های اندازه گیری سرمایه فکری از دید کلاینت و دارن. 46
1-3-4-2) روش های محاسبه مستقیم سرمایه فکری. 46
2-3-4-2) روش های برآورد ارزش بازاری سرمایه46
3-3-4-2) روش های برگشت دارایی ها46
4-3-4-2) روش های کارت امتیاز. 47
5-2) نحوه محاسبه سرمایه فکری (با استفاده از مدل پالیک) و شاخصهای عملکرد مالی شرکتها53
1-5-2) محاسبه سرمایه فکری با استفاده از مدل پالیک. 53
2-5-2) شاخصهای عملکرد مالی. 55
6-2) بخش پنجم: سوابق تحقیق. 65
1-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در داخل. 65
2-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در خارج از کشور. 71
3-6-2) تفاوت تحقیق حاضر با تحقیقات مشابه داخلی. 76
فصل سوم :روش اجرای تحقیق
1-3 )مقدمه79
2-3) روش تحقیق. 79
3-3) قلمرو تحقیق. 80
4-3 )روش های گردآوری اطلاعات.. 80
5-3 )ابزارگردآوری اطلاعات.. 81
6-3) مدل مفهومی تحقیق. 82
6-3 )جامعه آماری تحقیق. 83
7-3) آزمون فرضیه ها84
8-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها85
1 -8-3) آزمون همبستگی. 85
2-8-3 )رگرسیون چندگانه86
3-8-3 ) آزمون نرمال بودن (کولموگروف- اسمیرنوف)86
4-8-3 ) آزمون خود همبستگی(دوربین –واتسن)87
5-8-3 )چند هم خطی 87
9-3 )شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش :88
10-3 ) متغیر های تحقیق :97
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها
1-4) مقدمه99
2-4 )شاخص های توصیفی متغیرها100
3-4) روش آزمون فرضیه های تحقیق. 102
1-3-4) بررسی اعتبار مدل. 103
4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه های تحقیق. 104
1-4-4) بررسی فرض نرمال بودن متغیرهای وابسته:105
2-4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه اول:106
1-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی اول :107
2-2-4-4) آزمون فرضیه فرعی دوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.111
3-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی سوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت ارزش
بازارهر سهم به عایدی(P/E) شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.114
4-2-4-4) آزمون فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه
فکری وشاخصهای ارزش بازاربعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.119
3-4-4)فرضیه اصلی دوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت سودآوری بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.120
4-4-4 )آزمون فرضیه اصلی سوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه
فکری و نسبت های فعالیت بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.124
5-4-4) آزمون فرضیه اصلی چهارم: ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه
فکری و نسبتهای بازده سرمایهبعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.128
1-5-4-4) آزمون فرضیه فرعی چهارم: بین مولفه های سرمایه سرمایه فکری و شاخص ROE از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد.128
2-5-4-4 )آزمون فرضیه فرعی پنجم : بین مولفه سرمایه سرمایه فکری و شاخصASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد .132
3-5-4-4) نتیجه آزمون فرضیه اصلی چهارم : ارتباط معنی داری بین مولفه های
سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود
دارد.136
6-4-4 )آزمون فرضیه اصلی پنجم:ارتباط معنی داری بین مولفه هایسرمایه فکری و
شاخص مبتنی برارزش آفرینی EVAبعنوان معیارنوین عملکرد مالی شرکت وجود
دارد.137
7-4-4 )آزمون فرضیه اصلی ششم : بین اندازه شرکت بامیانگین سرمایه فکری و عملکرد مالی رابطه معنی داری وجود دارد.142
8-4-4 )خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها144
فصل پنجم :نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5 )مقدمه146
2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیرها146
1-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی اول 147
2-2-5) نتیجه فرضیه فرعی دوم 147
3-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی سوم148
4-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی اول. 149
5-2-5 )فرضیه اصلی دوم149
6-2-5) نتیجه فرضیه اصلی سوم 150
7-2-5)فرضیه اصلی چهارم150
8-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی چهارم151
9-2-5)فرضیه فرعی پنجم151
10-2-5) نتیجه فرضیه اصلی چهارم152
11-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی پنجم 152
12-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی ششم:153
3-5 )نتیجه گیری کلی تحقیق. 154
4-5) پیشنهادهایی مبتنی بریافته های تحقیق. 154
5-5 )پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی. 155
6-5 )محدودیت های تحقیق. 155
پیوست ها
پیوست الف) اسامی شرکتهای نمونه انتخاب شده و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده:158
پیوست ب) خروجی های آماری از نرم افزار SPSS. 161
منابع و ماخذ
منابع فارسی:174
منابع لاتین:176
چکیده انگلیسی:178
جدول 1-2 طبقه بندی پتی و گویتر. 30
جدول 2-2 ویژگی های اصلی سیستم اندازه گیری. 42
جدول 3-2 مقایسه ارزش گذاری سرمایه های فکری(رودو و لیلرت)45
جدول 4-2 خلاصه روشهای اندازه گیری سرمایه فکری به شرح جدول زیر ارایه شده است:47
جدول 5-2 روش های ارزشیابی سرمایه فکری IC ( گردآوری اریک سویبی)47
جدول 6-2 شاخصها و گروهای سنجش عملکرد مالی شرکتها56
جدول 1-3 خلاصه جامعه آماری و حجم نمونه ها84
جدول 2-3 شاخصها و گروه های عملکرد مالی. 90
جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع. 100
جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها ی وابسته تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال. 101
جدول 3-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای مستقل تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال. 102
جدول 4-4:آزمون نرمال بودن- متغیروابسته106
جدول 5-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و بازار به ارزش دفتری. 107
جدول 6-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 108
جدول 7-4 : ضریب همبستگی،تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار 108
جدول 8-4 ضرایب معادله رگرسیون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 110
جدول 9-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q. 112
جدول 10-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobinq. 112
جدول 11-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری ونسبتTobinq 113
جدول 12-4 : ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobinq. 113
جدول 13-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت P/E. 115
جدول 14-4 : تحلیلواریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E. 116
جدول 15-4 : ضریب همبستگی، تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E. 116
جدول 16-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E. 117
جدول 17-4 :ضریبمولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار(P/E .Tobin Q. Mbv)119
جدول 18-4 : ضریب همبستگی پیرسون ، سطح معنا داری و تعداد نمونه آماری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری. 120
جدول19-4 تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری –بازده دارایی ها121
جدول 20-4 : ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری- بازده دارایی ها(ROA)121
جدول 21-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری (ROA)122
جدول 22-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت- گردش دارایی 125
جدول 23-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت.. 125
جدول 24-4 : ضریب همبستگی ، تعیین و آزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت – گردش دارایی 126
جدول 25-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت فعالیت.. 126
جدول 26-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE 129
جدول 27-4 : تحلیل واریانس رگرسیونسرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE. 130
جدول 28-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE 130
جدول 29-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهامROE. 131
جدول 30-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 133
جدول 31-4 : تحلیل واریانس رگرسیون بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR.. 134
جدول 32-4 :ضریبهمبستگی ،تعیین و آزمون دوریبن واتسون بین رمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 134
جدول 33-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده صاحبان سهام ASR.. 135
جدول 34-4 : ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای بازده سرمایه (ROE .ASR)136
جدول 35-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی 138
جدول 36-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی EVA.. 139
جدول 37-4 :ضریب همبستگی ، تعیین وآزمون دوریبن واتسون بین مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی 139
جدول 38-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی. 140
جدول 39-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری با عملکرد مالی 142
جدول 40-4 :تجزیه و تحلیل ضرایب معادله رگرسیون اندازه شرکت ،سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی 143
جدول 41-4 :خلاصه نتایج. 144
نمودار 1-2 طرح ارزش اسکاندیا22
نمودار 2-2 مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس.. 24
نمودار 3-2 طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود25
نمودار 4-2 مدل چن و همکارانش از سرمایه فکری و روابط بین آنها27
نمودار 5-2 طبقه بندی اولیه توسط هانناس و لوونداهل. 31
نمودار 6-2 طبقـــه بندی لــوونداهــل. 31
نمودار 7-2 طبقه بندی لیم و دالیمور 32
نمودار 8-2 چارچوب کارت امتیازی متوازن. 33
نمودار 9-2 طبقع بندی کنفدراسیون تجاری دانمارک. 34
نمودار 10-2 شبکه منابع و فعالیت های ناملموس.. 41
نمودار 1-3 مدل طبقه بندی داراییهای یک شرکت.. 82
نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق. 82
نمودار 1-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش بازاری به دفتری. 110
نمودار 2-4 نمودار مقایسه ای بین مولفه های سرمایه فکری و مجموع ارزش بازاری به دفتری طی بازه زمانی 7 ساله.111
نمودار 3-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری و نسبت Tobinqطی بازه زمانی 7 ساله.114
نمودار 4-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت Tobin q. 114
نمودار 5-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و مجموع نسبت P/E طی بازه زمانی 7 ساله.117
نمودار 6-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت نسبت P/E. 118
نمودار7-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت سودآوریطی بازه زمانی7 ساله.123
نمودار 8-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت سودآوری. 123
نمودار9-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت فعالیت طی بازه زمانی7 ساله.127
نمودار 10-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت فعالیت.. 127
نمودار11-4 نمودار مقایسه ای سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهامROE طی بازه زمانی7 ساله.131
نمودار 12-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده دفتری صاحبان سهامROE. 132
نمودار 13-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری وبازده صاحبان سهامASRطی بازه زمانی7 ساله.135
نمودار 14-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده صاحبان سهام ASR.. 135
نمودار 15-4 نمودارمقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی طی بازه زمانی7 ساله140
نمودار 16-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش افزوده اقتصادی. 141
