تحلیل علل حاشیه نشینی در خط چهارم حصارکرج و پیامدهای کالبدی و اجتماعی آن
مقدمه
اسکان
غیررسمی که به طور عمده با تصرف و ساخت غیررسمی زمین و مسکن، عدم رعایت
ضوابط و مقررات رسمی و متعارف شهری و ساختمانی، کمبود شدید خدمات زیرساختی و
استفاده غیررسمی از تأسیسات و تجهیزات شهری، رشد سریع کالبدی و جمعیتی،
اشتغال غالب غیررسمی، ناپایداری سازه ای و تأسیساتی، پایین بودن سرانه های
خدماتی، ناپایداری درآمد و در نهایت بستر کالبدی مناسب جهت رشد آسیب های
اجتماعی و شکل گیری خرده فرهنگ های کجرو و ایجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت
مجرمین و بزهکاران اجتماعی مشخص و شناخته می شود طی دو دهه گذشته بدل به
شکل غالب در حاشیه شهرها به ویژه درکلان شهرها شده است.
اسکان
غیررسمی که به طور عمده با تصرف و ساخت غیررسمی زمین و مسکن، عدم رعایت
ضوابط و مقررات رسمی و متعارف شهری و ساختمانی، کمبود شدید خدمات زیرساختی و
استفاده غیررسمی از تأسیسات و تجهیزات شهری، رشد سریع کالبدی و جمعیتی،
اشتغال غالب غیررسمی، ناپایداری سازه ای و تأسیساتی، پایین بودن سرانه های
خدماتی، ناپایداری درآمد و در نهایت بستر کالبدی مناسب جهت رشد آسیب های
اجتماعی و شکل گیری خرده فرهنگ های کجرو و ایجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت
مجرمین و بزهکاران اجتماعی مشخص و شناخته می شود طی دو دهه گذشته بدل به
شکل غالب در حاشیه شهرها به ویژه درکلان شهرها شده است.
تبین
اسکان غیر رسمی و پدیده حاشیه نشینی و عوامل موثر بر شکل گیری آن به طور
گریزناپذیری توام است با تبیین رشد سریع و فزاینده شهرها در کشورهای در حال
توسعه از اولین و قدیمی ترین نظریاتی که برای بررسی علل این فرایند قابل
توجه است نظریه وابستگی، است، نظریه ای که در آغاز در آمریکای لاتین شکل
گرفته است و در آن استدلال می شود که توسعه امریکای لاتین مشروط به ادغام
منطقه در روش تولید سرمایه دارای بوده است.
سکونتگاه
های غیررسمی از نظر ترکیب اجتماعی جمعیت، اجتماعاتی متشکل از اقشار فقیر و
کم درآمد و بدون تنوع اجتماعی هستند و ترکیب نامتعادل آن ها در زمان
تغییر چشمگیری ندارد و ناظر بر بر محل اسکان بخشی از جمعیت شهری در جهان
سوم است که خارج از بازار رسمی زمین و مسکن و بر پایه قواعد و قول و
قرارهای خاص خود، به دست خود ساکنان اینگونه مکانها، ساخته شده است، این
شکل از اسکان، در کشورهای در حال توسعه پدیده ای پایدار و رو به گسترش
است. از این رو، در مهمترین اسناد جهانی و از جمله در اهداف توسعه هزاره
ضرورت بهبود سریع این وضعیت مورد توجه قرار گرفته است
استان
البرز 5800 کیلومتر مربع وسعت دارد که 2/0 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می
دهد. این استان از لحاظ موقعیت جغرافیایی دارای ویژگیهای خاصی نظیر آب و
هوای معتدل، جاذبه های گردشگری طبیعی و منحصر به فرد، استقرار صنایع
استراتژیک و بزرگ، مجاورت با پایتخت و واقع شدن در شاهراههای ارتباطی کشور
می باشد. نتایج سرشماری سال 1390 حاکی از رشد 4/3 درصدی جمعیت استان می
باشد.
|
جمعیت ساکن شهری
|
جمعیت ساکن روستایی
|
سهم جمعیت شهری از کل کشور
|
|
7/90
|
3/9
|
2/3
|
شهر
کرج به واسطه فاصله کم و دسترسی های متنوع و گسترده و سریع به تهران ( به
معنی وقوع در گره عملکردی تهران بزرگ ) از سویی واستقرار بخش مهمی از
کارخانجات و فعالیت های پایه ای در پیرامون خود، کانون توجه بخش قابل توجهی
از جمعیت مهاجر به حوزه شهری تهران شده است. در اطراف این شهر
سکونتگاههای متعددی ایجاد شده و یا در حال رشد و گسترش می باشد . استان
البرز با توجه به قابلیت های خود دارای ظرفیت بالقوه در رشد مداوم تولید
ناخالص داخلی است و انتظار می رود که با توجه به مزیت های نسبی و رقابتی
استان، تولید ناخالص داخلی روند رو به رشدی را داشته باشد. کلانشهر کرج در
چهار دهه اخیر به واسطه برخورداری از امکانات متنوع و استقرار بخش مهمی
از کارخانجات و فعالیتهای پایهای در پیرامون خود، بخش قابل توجهی از جمعیت
مهاجر کشور را پذیرفته و جمعیت آن به شدت افزایش یافته است. تپه زورآباد
به عنوان نخستین مکان اسکان غیر رسمی، پی گذار شکلی از سکونت در کلانشهر
کرج شد که شهرت ملی و جهانی یافته است ، هرگز در خود محصور و محدود نماند؛
به گونهای که در سالهای پس از انقلاب اسلامی اسکان غیررسمی در محدوده کرج
به شدت رشد کرد و کانونهای غیررسمی دیگری را شکل داد(مهندسین مشاور
پرداراز،1387).
مراتب اجرایی پژوهش طی فصول ذیل تدوین گردیده است :
- در فصل اول، کلیات تحقیق آورده شده
است که در آن مواردی از قبیل: بیان مسئله، اهمّیت و ضرورت تحقیق، چهارچوب
نظری و موانع و مشکلات تحقیق ارائه گردید.
- در فصل دوم تحقیق، به مسائلی از قبیل تعاریف، مفاهیم و چارچوب‌های نظری پیرامون ساماندهی اسکان غیر رسمی پرداخته شده است.
- در فصل سوم تحقیق،روش شناسی پژوهش بر
اساس اهداف، سؤال‌ها و فرضیه‌ها در راستای موضوع و سپس به ویژگیهای
جغرافیایی محدوده مورد مطالعه(شهر کرج) اشاره شده است.
- در فصل چهارم تحقیق،که به‌عنوان بدنه
اصلی آن شناخته می‌شود به‌طور تفصیلی به یافته‌های میدانی محقّق پیرامون
موضوع از ابعاد گوناگون پرداخته شد.
- در نهایت فصل پنجم تحقیق به ارزیابی
فرضیه‌های موجود، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از یافته‌های تحقیق و ارائه
راهکارهای پیشنهادی می‌پردازد.
چکیده...................................................................................................................................................................1
مقدمه...................................................................................................................................................................2
فصل اول
1- کلیت تحقیق.. 6
1-1: بیان مسئله. 6
1-2: چهارچوب نظری.. 7
1-3: ضرورت پژوهش... 8
1-4: پیشینه تحقیق.. 9
1-5: مشکلات و موانع تحقیق.. 12
2- فصل دوم. 15
2-1: واژگان و مفاهیم. 15
2-1-1: مسکن.. 15
2-1-2: سکونتگاه غیررسمی.. 15
2-1-3: اسکان غیر رسمی.. 16
2-1-4: حاشیه نشین.. 16
2-1-5:حاشیه نشینی.. 16
2-2: حاشیهنشینی در جهان.. 19
2-3: حاشیه نشینی در ایران.. 19
2-3-1: تاریخچه حاشیهنشینی در ایران.. 22
2-4: اصول نظری تبیین پدیدهی حاشیهنشینی.. 22
2-5: علل بروز حاشیهنشینی.. 24
2-5-1: بحرانهای حاصل از حاشیهنشینی در کلان شهرها 25
2-6: اسکان غیررسمی در ایران.. 25
2-6-1: انواع سکونتگاههای غیررسمی در ایران.. 26
2-6-2: مهمترین و عمده ترین علل پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در ایران.. 26
2-7: ویژگیهای سکونتگاههای غیررسمی.. 29
2-8: توانمندسازی سکونتگاهای غیر رسمی.. 29
2-9: مهاجرت و اسکان غیررسمی.. 35
2-10: رابطه بین مهاجرت، بیکاری و اسکان غیررسمی.. 35
3- روش شناسی تحقیق (متدولوژی) 38
3-1: اهداف تحقیق.. 38
3-2: سؤالات تحقیق.. 38
3-3: فرضیات تحقیق.. 38
3-4: روش تحقیق.. 38
3-4-1: روش گردآوری اطلاعات... 38
3-4-2: ابزار گردآوری اطلاعات... 39
3-4-3: جامعه آماری ونمونه تحقیق.. 39
3-5: مدل نظری تحقیق.. 40
3-1: محدوده مورد مطالعه (حصار کرج) 40
3-1-1: موقعیت جغرافیایی.. 40
3-2: مشخصات اقلیمی.. 42
3-2-1: محیط طبیعی.. 42
3-2-2: آب و هوا 43
3-1: وجه تسمیه. 44
3-2: مراحل گسترش تاریخی شهر کرج.. 46
