مقاله بررسی افت تحصیلی دانش آموزان در 43 صفحه ورد قابل ویرایش
افت تحصیلی
یکی از مباحث مطرح در محافل آموزشی و پرورشی درحال حاضر، افت تحصیلی
دانش آموزان می باشد، اما این معضل چرا و چگونه شکل گرفته است؟ یکی از
مسائل و مشکلات اساسی نظام آموزشی هرکشوری، مسأله افت تحصیلی است.
این موضوع هرساله هزینه های بسیار بالایی را دربرداشته و دورنمای پیشرفت
و توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشورها را مبهم می کند. مطابق مطالعات
انجام شده، این مشکل هرسال افزایش می یابد و بسیاری از دانش آموزان و حتی
دانشجویان، نمی توانند از پس مواد و محتوای آموزشی طراحی و تدوین شده
برآیند یا آنها در موعد مقرر انجام دهند.
زمانی این مسأله اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم بسیاری از این
افراد تونایی های لازم را برای کسب موفقیت دارند، ولی موفق نمی شوند. باید
به مقوله افت تحصیلی توجه بیشتری کرد تا بتوان با شناخت آن، توانایی ها و
شایستگی های کودکان و نوجوانان را بارور کرد.
افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطحی رضایب بخش به سطحی
نامطلوب است. توجه به تعریف فوق نشان می دهد مقایسه و سنجش عملکرد تحصیلی
قبلی و فعلی دانش آموزان بهترین شاخص افت تحصیلی است.
مشکلاتی که دراین ارتباط شایان توجه است، در ابعاد فرد، خانواده، مدرسه و
جامعه خلاصه می شود. البته فقط درذهن و روی کاغذ می توان آنها را از
یکدیگر مجزا کرد. این عوامل، گاه چنان درهم تنیده اند که کنش متقابل دارند،
که تعیین نقش و سهم هرکدام به دشواری امکانپذیر است.
علل فردی
مطالعات نشان داده است که حدود 10 درصد از موارد افت تحصیلی به علت
ناتوانی ذهنی و عدم کشش فرد است. البته دربسیاری موارد دانش آموزی را که
مشکل تحصیلی داشته و با تشخیص کمبود هوش به مراکز مشاوره ارجاع داده اند،
پس از ارزیابی دقیق مشخص می شود دانش آموز هیچ ضعف شناختی یا هوشی ندارد و
علت یا علل دیگری عامل مسأله است.
امروزه دیگر آن اهمیتی را که درگذشته به هوش داده می شد، داده نمی شود و
گفته می شودهر شخص با نردبان صفات شخصیتی خود راه تکامل و پیشرفت را طی
می‌کند و آنچه مهم است، صبرو بردباری و بویژه پشتکار است.
ازبین 2 دانش آموز با بهره هوشی مساوی، دانش آموزی موفق تر می شود و
پیشرفت تحصیلی بهتری دارد که تلاش و پشتکار زیادتری داشته باشد. توجه: برای
یادگیری و به یاد سپردن هر مطلبی اولین شرط، توجه به آن است.
بدیهی است اگر دانش آموز از هوش بالایی برخوردار باشد، ولی به مطلب یا
موضوعی توجه نکند، نمی تواند آن را فراگیرد و علت افت و شکست تحصیلی بعضی
دانش آموزان، ناشی از عدم توجه به معلم و موارد تدریس شده و نیز نداشت متن
تمرکز عوامل هنگام مطالعه و انجام تکالیف درسی است.
انگیزه: انگیزه ، به حالتهای درونی فردگرفته می شود که موجب هدایت رفتار
او به سوی نوعی هدف می شود و درواقع موتور حرکت هر فردی است. محققان،
نداشتن انگیزه پیشرفت را یکی از دلایل افت تحصیلی می دانند.
آشفتگی های عاطفی و هیجانی: مشکلات عاطفی و هیجانی دانش آموزان در مقاطع
مختلف رشد می تواند آشفتگی های عاطفی وهیجانی را، مشکلات عاطفی و هیجانی
روانی خاص هر مرحله از رشد می تواند باعث اشتغال خاطر، آسیب وارد آمدن به
قوای هوشی، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز حواس و درنهایت افت تحصیلی دانش
آموزان شود.
نارسائی هایی جسمی: دانش آموزانی که دارای بنیه ای ضعی هستند از سلامت
عمومی کامل برخوردار نیستند، نمی توانند به اندازه کافی کوشش وفعالیت داشته
باشند. این دسته به دلیل داشتن استعداد ابتلا به انواع بیماری ها از
پیشرفت درسی باز می مانند. وجود ضعف در این دسته به دلیل داشتن استعداد
ابتلا به انواع بیماری ها از پیشرفت درسی باز می مانند. وجود ضعف در بینایی
و شنوایی نیز سبب عقب ماندگی و افت تحصیلی می شود.
ناراحتی های مربوط به مراکز عصبی و ناهماهنگی های حسی و حرکتی نیز درجای خود باعث افت تحصیلی می شوند.
درمیان خانواده
روابط و نظام ارزشی خانواده: مهمترین عامل مؤثر درشکل گیری نگرش دانش
آموزان نسبت به تحصیل، خانواده است؛ این که والدین با دانش آموزان و درس و
تحصیل او چگونه برخورد کنند و در الگوهای تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی
ارزش قائل می شوند، یکی از اجزای اساسی درشکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به
تحصیل است.
درموارد بسیاری علت افت تحصیلی یا شکست تحصیلی به جود نگرش های منفی،
تضادها، مساعد نبودن شرایط خانواده از نظر عاطفی، رواین و ... برمی گردد.
مهمترین نقشی که والدین ناخواسته و ناآگاهانه نه تنها محیط مساعدی را
برای مطالعه فرزندان ایجاد نمی کنند، بلکه اصرار می ورزند دانش آموزان
درمحلی آکنده از سرو صدا و محرکهای مختلف مزاحم به انجام تکالیف بپردازند،
ولی باید توجه داشت یادگیری درشرایطی بهتر صورت می گیرد که در آن محیط آرام
است و محرکهایی مزاحم از جمله تلویزیون، بازی سایر کودکان و سروصداهای
دیگر کمتر هستند. والدین با اجتناب از ترتیب دادن جشنها و مراسم مختلف یا
شرکت در آنها در ایام امتحانات می توانند برپیشرفت تحصیلی فرزندان خود
تأثیر داشته باشند.
والدین می توانند به جای خرید اشیای غیرضروری برای دانش آموزان، کتابها و
وسایل کمک آموزشی تهیه کنند تا از این طریق هم دانش آموزان اوقات فراغت
خودرا به خوبی بگذرانند و هم به یادگیری آنها کمک شود.
متاسفانه درکشور ما، مطالعه کتابهای غیردرسی و کمک درسی کمتر متداول
است، درحالی که از طریق تهیه این گونه کتابها می توان کمک موثری به فرزندان
کرد.
فقرمالی خانواده: یکی از عوامل افت تحصیلی کودک است، که به طور
غیرمستقیم برپیشرفت درسی او مؤثر است. محروم ماندن از غذای سالم و کافی
ونداشتن استراحت لازم به علت فعالیتها و کارهای غیردرسی برای جبران فقر
مالی موجب عقب ماندگی درسی می شود.
درکنار این موضوع، می توان فقر فرهنگی و بی سوادی یا کم سوادی والدین،
فقدان والد یا والدین، وجود مشاجره و ناسازگاری بین والدین و درنهایت نحوه
ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران را هم درافت تحصیلی دخیل دانست.
درآموزش چه خبراست؟
گاهی علت افت تحصیلی یا شکست درسی دانش آموز را باید درمدرسه جستجو کرد.
اهم عللی که می توان از این نظر مورد بررسی قرار داد، به شرح ذیل است.
شیوه تدریس معلم: می توان گفت هر دانش آموز به شیوه خاصی مطالب درسی را
درک و فرا می گیرد. وظیفه معلم است که با شناخت دانش آموزان و آگاهی
ازچگونگی کاربرد شیوه های مختلف تدریس مدل مناسبی برای تدریس انتخاب کند.
گاهی علت افت تحصیلی دانش آموز این است که شیوه تدریس معلم مطابق روش
یادگیری دانش آموز نیست. برنامه درسی مدرسه: گاهی علت افت تحصیلی این است
که برنامه درسی طراحی شده از طرف مدرسه مناسب نیست؛ مثلا دروس نسبتاً سخت
را پشت سر هم یا یا درساعاتی گذاشته اندکه عموماً دانش آموزان خسته هستند.
انتظارات و پیش داوری های معلم: معلم در اولین برخورد با شاگردان خود سعی
می کند، با پیشداوری خود آینده تحصیلی آنها را مجسم کند.
مطالعات نشان داده است که این قضاوت ها برمیزان پیشرفت و یا شکست دانش
آموزان در دروس تأثیر دارد، به این صورت که اگر دانش آموزی که نمرات متوسط
دارد به یک معلم معرفی کنیم و به او بگوییم تیزهوش است و نمرات درخشانی
خواهد آورد؛ خود این دادن نگرش در ارتباط معلم با دانش آموز تأثیر خواهد
گذاشت و باعث پیشرفت درسی وی خواهد شد.
نتیجه این که معلمان باید از پیش داوری بویژه از نوع منفی آن بپرهیزند، زیرا خود این امر منجر به شکست او خواهد شد.
شرایط فیزیکی کلاس: گرما یا سرمای بیش از حد کلاس، نامناسب بودن نظافت و
نور کلاس، سر و صداهای غیرمعمول و تعداد بیش از حددانش آموزان درکلاس از
جمله عواملی است که ممکن است مشکلات تحصیلی را در پی داشته باشند.
تعویض مکرر معلمان: جابجایی معلمان درطول سال تحصیلی و ناتوانی بعضی
دانش آموزان به منظور سازگاری باروش تدریس و خصوصیات معلم ممکن است بویژه
درمقاطع آموزشی پایین تر، منجر به افت تحصیلی شود. ارزیابی نادرست معلمان
از عملکرد دانش آموزان، کنترل نامناسب کلاس از سوی معلم، فقدان وسایل کمک
آموزشی، کمبود کتب بررسی، عدم همکاری و ارتباط بین اولیا و مدرسه، عدم وجود
نظم و انضابط درکلاس و مدرسه و کمبود فضاهای آموزشی از دیگر علل مؤثر در
افت تحصیلی دانش آموزان هستند.
اثرات افت تحصیلی
افت تحصیلی و مردودی را نمی توان فقط به عنوان یک مشکل فردی مورد توجه
قرارداد ؛ زیرا ابعاد و پیامدهای ناشی از آن بسیار فراتر و وسیع تر از
مسائل شخصی و فردی است.
افت تحصیلی را نباید نادیده گرفت، زیرا از طرفی بین افت تحصیلی، مردودی و ترک تحصیل رابطه
لطمات اقتصادی برحوزه آموزشی، موجب نابسامانی های اجتماعی نیز می شود.
زمینه ساز افت تحصیلی چیست؟
هیچ چیز مانند ضایعات تعلیم و تربیت درسرنوشت ما و دانش آموزان مؤثر
نیست، زیرا نه تنها تعلیم و تربیت ناقص، بودجه ملی را هدر می دهد، بلکه از
همه مهمتر، قسمتی از عمر کودکان و نوجوانان را هنگام تحصیلر درمدرسه
کاملاً‌تلف می کند.
همچنین اگر بخش اعظم این افت تحصیلی در دوران بلوغ اتفاق بیافتد، می
تواند موجب بروز ناکامی در فرد شود. ارزشیابی های انجام شده درمورد کیفیت
آموزشی نشان می دهد که در سالهای اخیر با توجه به فراوانی تعداد مدارس و
افراد مدرسه رو، تغییرات قابل توجهی از لحاظ کیفی در نظام آموزش و پرورش ما
حاصل نشده است. فقر اقتصادی، وضع مسکن، میزان درآمد و تحصیلات والدین از
عوامل افت تحصیلی می باشد. اغلب خانواده ها وقتی با مردود شدن بچه های خود
مواجه می شوند، تازه با یک بازنگری ساده در دخل و خرج خانواده به عمق فاجعه
پی می برند. از دید آنان در این هنگام هزینه های تحصیلی، وقت فرزندانشان و
در نهایت تمامی وجین و هرس کردن کیفی آنان برای بار نشستن این محصول به
خطا رفته است. فرض کنید باغبانی پس از یک سال تلاش، در مزرعه ای به جای
درود گندم، با تلی از علفهای هرزه مواجه شود. او چه احساسی پیدا می کند؟
حال اگر از نگاه ملی به مقوله افت تحصیلی نگاه کنیم، فاجعه از این هم
غمبارتر خواهد بود.
کاربرد اصلاح افت یا اتلاف (Wastage) در آموزش و پرورش از زبان
اقتصاددانان گرفته شده است و لذا آنان آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه
می‌کنند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه ای را که باید به محصول نهایی
تبدیل شود، تلف نموده است و در نتیجه مطلوبیت مورد انتظار را در جامعه به
بار نیاورده است. شاید این تشبیه چندان خوشایند کارشناسان آموزشی نباشد و
اصلاح قصور در تحصیل یا واماندگی از تحصیل مطلوبتر باشد.
با وجود این از نقطه نظر منابع مالی و بوجه ای که جامعه در اختیار نهاد
رسمی تعلیم و تربیت قرار می‌دهد، بدون شک آموزش و پرورش یکی از بزرگترین
مشاغل کارآفرین اقتصادی جهان را داراست.
علاقه مندی خانواده ها به تحصیل و میزان سواد آنان تأثیر بسزایی در
پیشرفت تحصیلی فرزندانشان دارد. مشخصه اصلی کودکان تیز هوش این است که آنان
در خانواده های پر مهر و محبتی رشد و بزرگ شده اند و والدین آنها علاقه
وافری به یادگیری فرزندانشان داشته اند.
