|
شیوه های شهرسازی و معماری اسلامی
این کتاب در قالب ورد و در مورد شیوه های شهرسازی معماری اسلامیمعماری و شهرسازی جغرافیای معماری شهرسازی اسلامیمعماریشهرسازیمعماری و شهرس
|
|
| دسته بندی | معماری |
| فرمت فایل | docx |
| حجم فایل | 5990 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 135 |
آشنایی با معماری اسلامی و اصول آن
در گذشته ابتدا مقداری باریکه طاق می زدند به طوری که جرزها مقابل باریکه طاق قرار می گرفت. با توجه به این اصل که در معماری ایرانی اصل پوشش است، معمار نخست درباره پوشش می اندیشید. لذا ابتدا پوشش زده می شود آنگاه جرزها به انداره پهنای باریکه طاق و مقابل آن در پشت دیوار، قرار می گیرند. گاهی اوقات در بعضی بناها مشاهده می شود که این جرزها در داخل زده شده است؛ در هر حال اندام باربر عمودی مورد نیاز است. بعد از این کار بین باریکه طاق ها را طاق می زنند؛ به دو گونه: یا به این صورت که از طرفین طاق می زنند و در وسط به شکلی می رسند که نعلبکی مانند است و «نهنبن» نام دارد و یا اینکه کل طاق را به طور یکنواخت می زنند. این نوع پوشش، «طاق تویزه» نام دارد. تاق تویزه را باریکه طاق یا لنگه طاق نیز می گویند.
باریکه طاق
لنگه ها و تویزه ها قوس های پیش ساخته ای از گچ و نی می باشند که بر روی زمین در قالب هاب آجری ساخته شده، در کار گذاشته می شوند، سپس دور آن را با آجر می پوشانند بطوری که در میان آجرها قرار گیرد. قالب گچی یا در نما دیده می شود و یا آن را می پوشانند (لاچسبان). شکل بدست آمده را باریکه طاق نیز می گویند. باید توجه داشت که تویزه های گچی مقاومت زیادی در برابر بارهای وارده ندارند و بعد از اینکه آجر دور آن را گرفت، این آجرها هستند که بار اصلی را تحمل می کنند.
کاربندی:
اگر مجموعه ای از تویزه ها بالا رفته، در بالا به یکدیگر بافته شوند، کاربندی ایجاد می شود.
کاربندی مجموعه ای به هم بافته و درهم تنیده از تویزه هاست که سازه مقاومی ایجاد می کنند و تابع ضوابط و مقررات معینی نیز می باشند. فواصل پایه ها، حرکت و مسیر آنها، شکل هندسی معینی در فضا ایجاد می کند و در نتیجه سطح بزرگ جهت پوشش به مجموعه ای از سطوح کوچکتر تبدیل می شود. در بالای کاربندی سطحی دایره ای شکل ایجاد می شود که روی آن را پوشش کم خیزی می گذارند که «نهنبن» نام دارد و به آن «عرق چین» نیز می گویند. شبکه کاربندی در بالا چشمه هایی به شکل لوزی و در پایین به شکل مثلث تشکیل می دهد که داخل آنها را طاق می زنند. در بناهایی که استفاده از پنجره در دیوارها ممکن نیست، مثل بازارها و سایر بناهای عمومی، معماران در قسمت خورشیدی کاربندی (دایره مرکزی) روزن هایی ایجاد کرده اند که عبور نور مناسب و تهویه را به بهترین وجه میسر ساخته است و به آن در اصطلاح «روشندان» گویند.
عکس هایی از زیباترین کاربندی ها
هر کاربندی چون دارای اندازه ها و تناسبات معین است، باید روی طول و عرض معینی سوار شود و لذا معمار در ابتدا نوع کاربندی مناسب را انتخاب نموده، ابعاد فضا را تابع ابعاد و تناسبات کاربندی بر می گزینند. هر کاربندی مختص فضایی معین با تناسباتی خاص می باشد. از قدیمی ترین انواع کاربندی مسجد جامع اردستان است. کاربندی به طور کلی نقش های عمده زیر را بر حسب مورد در فضاهای داخلی ایفا می نماید:
۱- مردم وار کردن فضاهای داخلی و ایجاد تناسباتی انسانی در آن
۲- فراهم آوردن امکان اجرای طرح های استاندارد و هندسی و سه بعدی پیش فکر شده در دهانه ها و ابعاد متفاوت در فضا
۳- ایجاد روکش (آمود) مناسب برای (پوشش) اصلی
۴- عایق کردن فضای داخلی از نقطه نظر حرارتی
۵- به نظم در آوردن فضاهای داخلی
۶- تنظیم نور و گاه صدا در داخل فضا
۷- مرتبط ساختن خطوط عمودی به خطوط منحنی شکل هماهنگ و چشم نواز
۸- رها شدن معمار از محدودیت های ساختمان به علت آنکه غالبا کاربندی ها از نقطه نظر تحمل بار نقش عمده ای ندارند. معمار بسته به نحوه استفاده از فضا آن را ایجاد می کند.
بسیاری از کارهایی که در معماری در راستای ساختار انجام می شود، بعدها به جهت زیبایی، جنبه تزیینی پیدا می کند. از جمله این کارها کاربندی است که علاوه بر جنبه ساختاری در بنا، جنبه تزیینی نیز داشته است؛ حتی گاهی اوقات کاربندی به صورت سقف کاذب اجرا شده است. از قرن هفتم به بعد به تدریج کاربندی مستقل از اسکلت اصلی بنا در رابطه با خلق فضای معماری به کار گرفته شد.
یزدی بندی:
درکاربندی اگر تعداد تویزه ها زیاد باشد و خانه هایی که در آن درست می شود ریزتر شود، «یزدی بندی» نام می گیرد. یزدی بندی ها بیشتر تزیینی هستند، یعنی ایستا نیستند. از دیگر کارهایی که ساختاری بوده بعدها جنبه تزیینی پیدا کرده، «مقرنس کاری» است که در اصل برای پوشش به کار می رفته است و خود در سازه باربر است؛ همانند ایوان مسجد جامع اصفهان. شروع مقرنس کاری در ورودی گنبد قابوس است که بعدها مقرنس کاری به صورت تزیینی درآمد و «چفت آویز» نام گرفت.
طاق نماها (چفت) نیز در بسیاری از جاها باربر نیست و جنبه تزیینی دارد که اصطلاح علمی آن «برنخش» است.
تزییناتی از نوع یزدی بندی
کلنبو:
کلنبو طاقی است برای پوشش فضاهای مربع شکل و طاقی است که به صورت قطعه قطعه روی هم سوار می شود. نمونه های اولیه کلنبو با چوب اجرا شده اند. در اجرای کلنبو ابتدا گوشه سازی هایی با خشت یا چوب انجام می دهند؛ این کار را ادامه می دهند تا به وسط طاق می رسند. سپس وسط آن را کور می کنند و گاهی نیز باز می گذارند. معمولا کلنبو را با خشت و ملات گل می سازند. کلنبو در برابر زلزله مقاومت دارد؛ همه نقاط آن به یک ضخامت است، خشت و ملات از یک جنس هستند و همه جای آن دارای وزن مخصوص ثابتی است، لذا از هر طرف در وزن و شکل متقارن است و از هر طرفی که حرکت به وجود بیاید، در طرف مقابل چیزی که مشابه آن است، وجود دارد و کلنبو به این ترتیب در برابر نیروهای جانبی مقاومت می کند.
به چند دلیل در بناهای خارج شهر و در کاروانسراهای راه ها، بیشتر از این پوشش استفاده می کرده اند. اول، این که ساخت و اجرای آن راحت است و احتیاج به مهارت چندانی ندارد؛ دوم، دهانه های کوچک را می توان به راحتی با کلنبو پوشش داد؛ سوم، مراقبت از آن آسان تر است و چهارم این که در مقابل زلزله مقاوم است.
چهاربخش:
طاقی است که از تقاطع دو طاق آهنگ بدست می آید. در این طاق به جای اینکه چهار ضلع طاق بر روی چهار دیوار یا سطح تکیه کند، برر روی چهار نقطه استوار می شود. اجرای طاق از چهارگوشه آن شروع و به راس آن ختم می شود. برای اجرای آن نیاز به تویزه های گچی راهنما می باشد. یکی از محسنات این طاق، علاوه بر عملکرد ایستایی آن، قابلیت گسترش آن در طول محورهای هندسی مختلف می باشد.
جایگاه مسجد در شهرهای اسلامی
چکیده:
در تمدن اسلامی و در شهر اسلامی، پیوندی ناگسستنی بین زندگی مادی و معنوی وجود دارد، پیوندی که تداعی کننده عدم جدایی بین شهروندی، اقتصاد و مذهب که در شکل گیری شهر اسلامی نقش محوری داشته است. این مطالعه بر آن است تا با تعیین ابعاد مختلف مکان یابی مساجد معیارها ، چالش ها واهداف و سیاست های مهم آنها را طبقه بندی نماید تا بتواند به مؤثرترین راهکار در مکان یابی مساجد دست یابد. برای یافتن راهکار مناسب در مکان یابی مساجد از روش تحقیق کیفی و کمی که شامل ابزارهایی چون ادبیات موضوعی و تحقیق تحلیلی می باشند استفاده شده است . با بررسی این موارد این نتیجه حاصل می شود که با در نظر گرفتن مجموعه ی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی(بازار) پیرامون مسجد و در انطباق با نیازهای متناظر انسانی در مکان یابی مساجد می توان به بسیاری از اهداف مکان یابی مساجد دست یازید .
واژه های کلیدی: مکان یابی، مسجد، شهر اسلامی
۱- مقدمه:
مسجد در میان اندامهای درون شهری هر شهر همیشه جای ویژه ی خود را داشته و از دیگر اندام ها نمایان تر و چشمگیرتر است .در گذشته هر شهر یک مسجد جامع و هر محله چند مسجد داشته و با توجه به مقیاس، در صورت نیاز به مساجد بزرگتر ساخته می شده است.. احداث مسجد در دوران اسلامی بیش از هر نوع بنای دیگر مورد نظر بوده تا جایی که اگر شهری فاقد مسجد جامع یا آدینه بود نمی توانست به عنوان یک شهر معرفی شود. مساجد، تکایا، حسینیه ها ،مصلی ها، مخازن آب، رباط ها و دیگر اماکن عمومی در مسیر گذرهای اصلی و درجای ویژه ای در بافت محله ها و شهرهای اسلامی جای داشتند.
با توجه به اینکه مسجد، یک حالت رکنی و اساسی برای جوامع اسلامی از لحاظ معنوی و عبادی دارد و از صدر اسلام، این مکان پایگاه اجتماعی وحدت بخش و حضور در صحنه مردم و مرکز حل مشکلات جامعه بوده است، مکان یابی مساجد حائز اهمیت است بنابراین در این تحقیق ابعاد مختلف مکان یابی مساجد در عصر حاضر بررسی و طبقه بندی شده است که امید است دریچه ای نو به روی مدیران و برنامه ریزان شهری درجهت مکان یابی مساجد بگشاید.
۲- روش تحقیق :
برای یافتن راهکار مناسب در مکان یابی مساجد از روش تحقیق کیفی و کمی که شامل ابزارهایی چون ادبیات موضوعی و تحقیق تحلیلی می باشند استفاده شده است. ابتدا مؤلفه ها و معیارهای ابعاد مختلف مکان یابی مساجد بر اساس مطالعات کتابخانه ای بیان می شود. سپس با آسیب شناسی در مکان یابی مساجد امروز و بررسی نیازها و چالش ها ، اهداف و سیاست های مهم در جایگیری مساجد بررسی شده و در نهایت راهکار مناسب که بتوان با آن به اهداف بیشتری دست یافت معرفی می شود.
-۳ مکان یابی مساجد:
مسجد در اوایل اسلام از اهمیت خاص برخوردار بود ، از پایه های اصلی شهر به شمار می رفت و مرکز روحانیت شمرده می شد محل تدریس علوم دینی، قضاوت بین مسلمین، پناهگاه مظلومین و بالاخره گاهی مرکز تصمیم گیری سیاسی بوده است. مسلمانان صدر اسلام اطراف مسجد را با تأسیس رباط، مدرسه آشپزخانه و دیگر امکانات رفاهی رونق بخشیدند و از این مرکز مهم با ارائه ی امکانات شهری به رفاه اهل شهر همت گماشتند.
مساجد که در گذشته به عنوان پایگاه اجتماعی و فرهنگی حکومت اسلامی بودند امروزه هویت خود را از دست داده و به صورت منفک از دیگر عملکردهاى شهرى در کنار نوعى معبر قرار گرفته اند و ارتباطى با دیگر انواع کاربرى هاى شهرى ندارند.در این مقاله به منظورایجاد پیوند مردم و شهر با مسجد ابعاد مکان یابی مسجد به چهار بعد کالبدی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی دسته بندی شده است:
-۳ بعد فضایی– کالبدی در مکان یابی مساجد
۱-۱-۳ – معیارها در بعد فضایی– کالبدی
-۱-۱-۱-۳ مرکزیت: مسجد از هر دسته که باشد (مسجد جامع،منطقه ای، ناحیه ای، محله ای و …) به عنوان محور کلیه فعالیت ها و مرکز تجمع مردم در مرکز حقیقی آن مجموعه در نظر گرفته می شود. واقع شدن مسجد جامع در مراکز شهرها ، به وظایفى برمى گردد که این مساجد برعهده داشتند. یعنى مسجد جامع به حکم وظیفه اى که برعهده دارد، باید در مرکز شهر واقع شود تا به تمام مناطق مسکونى نزدیک باشد و نمازگزاران به راحتى بتوانند براى اداى نمازهاى جمعه آن بیایند.
۲-۱-۱-۳ – جهت گیری در سایت:
در شکل گیری مسجد جهت قبله مهم است. لازم است موقعیت استقرار بنا در سایت با توجه به محور قبله در فرآیند طراحی انتخاب گردد. در اصفهان مساجد دارای اهمیت کل بدنه مسجد در جهت قبله شکل گرفته است در مساجد دیگر مثل مساجد بازار کل بنا با بافت مجاور منطبق شده است اما دسترسی به فضاهای اصلی مسجد با چرخش صورت می گیرد (حبیبی و دیگران ۷۸۱۳:۷۶)
