|
بررسی تعهد و وجدان کاری در مدیریت اسلامی
پروژه بررسی تعهد و وجدان کاری در مدیریت اسلامی در 64 صفحه ورد قابل ویرایش
|
|
| دسته بندی | علوم انسانی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 81 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 64 |
بررسی تعهد و وجدان کاری در مدیریت اسلامی
تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر “وجدان کاری” و “انضباط اجتماعی”
در این تحقیق در ابتدا به این مطلب می پردازدکه چرا مقوله های وجدان کار و انضباط اجتماعی بسیار کم و جزئی در مطالعات و نوشته های سازمانی آمده است. این تحقیق ضمن شناخت این دو مقاله یک طرح نظری برای شناخت، پژوهش و تجزیه و تحلیل علل و عوامل بوجود آورنده و مؤثر بر آنها ارائه می‌دهد. محقق وجدان کاری در سازمان را یک پدیده عقیدتی می داند که در عمق ذهنیت افراد سازمانی نفوذ کرده و با آثار مثبت، مفید و اثربخشی از قبیل: تعهدکاری، درست کاری، وقت شناسی، کیفیت کار و … در متن “فرهنگ سازمانی” جلوه گر و نمایان میشود. برمبنای مطالب این تحقیق هر نوع بررسی و تحقیق در ماهیت، ریشه های آثار عوامل و متغیرهای وجدان کاری در سازمان یک مدل سه بعدی را دربرمی گیرد که در یک بعد آن علل و عوامل ساختاری، در بعد دیگر علل و عوامل رفتاری و در بعد سوم علل و عوامل زمینه ای روی پژوهش قرار گرفته و مشخص میشوند.
اهمیت کار
کار جوهر وجود آدمیان است برای یک یک افراد جامعه کارکردهایی بسیار دارد که از آن جمله اند:
- تأمین نیازهای حیاتی و اقتصادی
- ارضاء خواسته های روانی.
بدین سان که از طریق کار مولد، انسان احساس بودن می نماید هستی خویش را مفید می شمارد و از حاصل کارش لذت میبرد. از اینرو است که بسیاری، مهم ترین عامل از خود بیگانگی[1] را ندیدن حاصل کر توسط عامل و آفریننده آن می دانند به نظر ما، حاصل کار، جلوه ای از وجود فرد دارد انسان در آن آیینه ای هستی خویش را می بیند حاصل کار، تبلور و مصداق حیات است. حال این دستاورد میتواند مادی باشد، نظیر تولید یک کفش، یا غیرمادی، نظیر انتقال اندیشه و تربیت.
برای جامعه نیز کار، کارکردهایی بی شمار دارد. کار انسانها مایه حیات و بقاء جامعه است یعنی فقر و غنای جامعه مستقیماً با کمیت و کیفیت کار انسانها در ارتباط است.
شرابیر در اثرش تکاپوی جهانی می نویسد ژاپنیها در آغاز قرن نوزدهم خود را از کاروان توسعه دور یافتند برای رسیدن بدان بسیار اندیشیدند اما، در این میان هیچ نیافتند. نه سرزمینی وسیع داشتند و نه منابع زیرزمینی گسترده بنابراین، به بالاترین و پایان ناپذیرترین ثروتهای عالم، یعنی کار، تولید و آفرینش تمسک جستند و این همان ثروتی بود که در همه برهه های حیات، این کشور را یاری داد. حتی زمانی که بر اثر جنگی خون ریز و اتمی جای جای جامعه تخریب شده بود.
برای جامعه کار نه تنها مایه بقاء حیاتی است، بلکه بقاء تاریخی جامعه نیز از طریق تولید و کار تحقق پذیر است. دستاوردهای کار آدمیان در دل تاریخ می نشیند و با آن، یادگارهای جاودان بشر فراهم می آیند جامعه از طریق کار آدمیان طبیعت را تسخیر می کند، بر آن چیره میشود و انسانهایش مصداق تحقق خلیفة ا… می گردند.
مفهوم کار
«کار» در زبان فارسی به معنای شغل است و گاه نیز به فعل آمده است. کار فعلی است که با مشقت توأم باشد. «راغب اصفهانی»، بر این اعتقاد است که هر فعلی که با اراده از حیوان صادر شود کار است.[2]
در اینجا مقصود از کار، کار انسانی است چون حیوانات نیز به کار و کار گروهی می پردازند ملاک تمایز کار انسان از کار سایر جانداران، آگاهانه بودن کار انسانی است.
خصوصیت دیگر کار انسان مفید بودن آن است با توجه به این ویژگی اقتصاددانان لیبرال کار را چنین معرفی می کنند:
«کار عبارت است از استفاده ای که انسان از نیروهای مادی و معنوی خود در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات می نماید».
خاصیت تولیدی بودن نیز در تعریف کار از دیدگاه برخی اقتصاددانان دارای اهمیت است «لوردویک اچ مای»، اقتصاد دان آمریکایی کار را با توجه به ویژگی تولیدی آن چنین تعریف میکند: «هر گونه تلاش انسانی خواه تلاش ذهنی، جسمی و معنوی که به تولید کالاهای اقتصادی منتهی شود کار نامیده میشود».
«کار، فعالیت انسان به منظور تولید، تغییر شکل یا انتقال اشیاء است، حاصل تلاش مذکور را هم کار گویند».[3]
برگسن می گوید:[4] «کار عبارت است از آفرینش امر فایده بخش».[5]
پرودن[6] در تعریف کار، آنرا عمل هوشیارانة انسان بر روی ماده می داند.[7] و فریدمن[8] کار را مجموعة اعمالی می داند که انسان بر روی ماده با هدفی معطوف به فایده و مصلحت، به کمک مغز و دست و اعضای دیگر انجام می‌دهد.[9]
به عقیده «کارل مارکس» کار عملی است که بین انسان و طبیعت به وقوع می پیوندد.
وی در این زمینه در کتاب سرمایه می نویسد: «کار نخستین برخورد بین انسان و طبیعت است. انسان در برابر طبیعت نقش یک قدرت طبیعی را ایفا می کند، او قدرت جسمانی خود یعنی قدرتی که در بازوها، پاها و سروصورت خود دارد به حرکت وامی دارد تا مواد را به شکل درآورد که برای زندگی اش مفید باشد».[10]
به طور کلی کار دارای مفاهیم مختلفی است:
وجدان کاری در قرآن
برای رسیدن به وجدان کاری در جامعه، اصلی ترین راه کار و محوری ترین شیوه تقویت، معاد باوری و ایجاد بینش الهی بازگشت اعمال به انسان و احیاء احساس مسئولیت انسان در مقابل خدا میباشد و این همان راهی است که انبیاء الهی به آن دعوت کرده اند و با همین روش موفق به ایجاد تحول عظیم در مردم شده اند. بینش که نوعی آگاهی عمیق و گسترده است و در قرآن با عنوان بصیرت آماده است (قدجائکم بصائر من ربکم فمن ابصر فی فلنفسه … انعام/ 104) تلقی و برداشت انسان را از امور مختلف، متفاوت گردانده و ارزیابی او را به گونه ای دگرگون می سازد که او را آماده به ظهور رساندن رفتارها و اعمال و کارهایش به شکل متناسب با بینش فاعل آن می سازد. مثلاً در بینشی که بر اساس آن، نظام هستی نظام شاهد و مشهود است و هیچ چیزی از منظر و سمع الهی غیب نیست و او شاهد بر همه گستردة هستی است و ملائکه نیز در صحنه اعمال انسان حضور دارند و همه چیز حتی جوارح انسان و سنگ و خاک نیز شهیدند و روزی این شهادت را باز خواهند گفت (یومئذ تحدث اخبارها، زلزال / 5) و خدا محیط بر همه چیز است و احاطه الهی از نوامیس هستی محسوب میشود (ولله من ورائهم محیط)، کار و عمل انسان شکل و کیفیتی دیگر به خود میگیرد و حقیقت وجدان کار تحقق می یابد.[11]
وجدان کاری آنگاه معنی و مفهوم می یابد که انسان باور کند که نفس عمل خویش به او باز می گردد و بهشت و جهنم او، همان اعمال اوست. آری ایجاد این باور که هر چه کنی به خود کنی یا معاد باوری منشاء اصلی وجدان کاری است. چیزی که همه پیامبران برای آن تلاش می کردند و می خواستند به انسانها تفهیم کنند که در نظام هستی، عمل انسان گم نمیشود و انسان رهین عملش میباشد. به همین جهت است که قرآن برای ایجاد وجدان کاری در جایی که بیشترین ضرورت برای آن وجود دارد، یعنی در متن معاملات و داد و ستدهای اجتماعی، با یادآوری احتمال بحث و قیامت، ضمیرهای خفته انسانها را بیدار نموده و کار آنان را اصلاح می کنند. فوراً در آغاز سوره متفقین می فرماید: «ویل للمطففین الذین اذااکتالوا علی الناس یستوفون و اذا کالوهم او وزنو هم یخسرون» یعنی وای به حال کم فروشان، کسانی که وقتی از مردم چیزی می گیرند آن را تمام و کامل می گیرند و هنگامی که چیزی به آنها می دهند آن را کمتر و ناقص می دهند.
در ادامه آیه می فرماید: «الا یظن اولئک انهم مبعوثون لیوم عظیم یوم یقول الناس لرب العالمین» یعنی آیا اینان احتمال نمی دهند که در روز بزرگی مبعوث میشوند.
بر اساس این آیه، احتمال خطر و ضرر در یک عمل نیز برای اجتناب از آن عمل کافی است بویژه آنکه ضرر متحمل بسیار زیاد و خطرناک باشد و لذا به کم فروشان که مصداق کامل آن فاقد وجدان کار هستند، معاد را یادآوری و حضور در محضر رب العالمین را گوشزد میکند تا آنان را متوجه کار زشت خود کرده و از آن بازگرداند.[12]
از امام باقر (ع) روایت شده که فرمودند سوره متفقین هنگامی که پیامبر (ص) وارد مدینه شدند، نازل گشت و در آن هنگام مردم مدینه از جهت کم فروشی در بدترین وضع بودند و به دنبال نزول این آیات دست از کم فروشی برداشتند و این تأثیر این تذکر و یاد آخرت بود.[13]
آری ایجاد این بینش و بویژه معاد باوری در افراد مهمترین عامل تحقق بخش وجدان کار است و لذا اسلام با اعطای این بینش به مومنین، وجدانهای درون آنان را بیدار کرده و بر این حقیقت شواهد فراوانی از قرآن و سنت میتوان ذکر نمود:
مردی به خدمت پیامبر (ص) آمد و از او خواست تا به او قرآن بیاموزد وقتی به آیه «فمن یعمل مثقال ذرة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرة شراً یره» رسید، آن مرد گفت همین یکی مرا کافی است و برخواست و از محضر رسول خدا (ص) بیرون رفت آنگاه پیامبر (ص) فرمودند او رفت در حالی که فقیه شده است.[14]
یعنی اگر کسی به همین مقدار بفهمد باور کند که هر ذره ای از کار خوب یا بد او، به خود او باز می گردد و آن را خواهد دید و تعبیر قرآن همان عمل جزا و پاداش اوست، از بالاترین حد وجدان کاری برخوردار خواهد گردید. زیرا بر اساس آیات قرآن و تعالیم دینی، انسان اعمال خود را حاضر خواهد دید و هر آنچه را که نیکیها یا بدیها، کوچک و بزرگ انجام داده است خواهد دید و سعادت و شقاوت او مرهون کار اوست. چنین کسی با باور به این حقیقت به طور دائم و با کنترلی درونی و وجدانی آگاه از اثر و نتیجة عمل خود، دست به کار شده و همه اعمال و رفتارش را با این اعتقاد انجام می‌دهد.
برای اینکه وجدان کاری در جامعه دست بیابیم باید هر چه کنی به خود کنی را شعار و شعور خود قرار دهیم «وان احسنتم احسنتم لانفسکم و آن اساتم فلها» را باور و اعتقاد مردم بگردانیم آنگاه که انسانها، براستی، به چنین حقیقتی قرآنی، ایمان آوردند دارای وجدان کاری میشوند.[15]
مطلب دیگر آنکه راه تشخیص اینکه چه کاری با وجدان کاری همراه است و چه کاری بدون وجدان کاری انجام گرفته، این است که فرض کنیم این کار را، قرار بود دیگری انجام دهد. آنگاه چه انتظاری از او داشتیم. آیا این کار را می پسندیدیم، آیا از آن راضی بودیم. با این فرض اگر کار را پسندیده و درست یافتیم باید آن را با وجدان کاری همراه بدانیم. یا اینکه اگر قرار بود بازخواست شده و مورد سوال قرار بگیرید، اگر از کارمان خجالت نکشیدیم و یا آن را انکار نکردیم و یا عذری برای نقص آن نیاوردیم، بدانیم این کار با وجدان کاری انجام یافته است. همه احادیثی که بیان میکند کاری را که برای خود نمی پسندی برای دیگران مپسند و یا کاری را که برای دیگران نمی پسندی برای خود نیز مپسند به همین ملاک اشاره دارد.
همچنین در خبر آمده است که حضرت علی (ع) فرمود: «احذر کل عمل اذا سئل عنه صاحبه انکره او اعتذر منه». یعنی از کاری که اگر از کننده اش بازخواست کنند آن را انکار کرده یا عذری بیاورد، بپرهیزید.
بنابراین اصلی ترین راه کار برای ایجاد و تقویت وجدان کار، گره زدن سرنوشت کار و عمل انسانها به حقیقت جان آنها و منوط کردن سعادت و شقاوت آنان به کم و کیف عملشان می باشد و بسیاری از راهکارهای دیگر نیز به همین شیوه برمی گردد. یعنی اصلاح بینش کارگزاران و کارمندان نسبت به کار و عملشان که اگر حاصل شود بقیه راهکارها نیز مؤثر خواهد بود و در غیر این صورت سایر شیوه ها، نهایتاً ابزار بیرونی برای این تأمین هدف به حساب میآید و از این رو در اسلام به پیوند زدن بین انسان و عمل او تأکید و تبلیغ شده است.
نقش وجدان کاری در توسعه پایدار
فعالیتهای توسعه ای عملی است که زندگی همه مردم را به شکلی تحت تأثیر قرار می‌دهد همه تلاشاهی توسعه ای در گرو اعمال مردمی میباشد که توسعه به وسیله آنها و برای آنها اجرا می گردد. از جمله عوامل درونی است، دارا بودن وجدان کاری و انضباط اجتماعی است که موارد فوق از جمله اهداف فردی و اجتماعی را هدایت می نماید.
مطمئناً رمز موفقیت برخی از کشورهای توسعه یافته علاوه بر نقش شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن کشور نقش خصوصیات درونی افراد آن جامعه میباشد. افراد و جامعه به عنوان سوخت و انرژی اصلی حرکت دهند توسعه هر کشور محسوب میشوند.
توسعه پایدار فرایند پایان ناپذیری است که هدف آن بهتر کردن کیفیت زندگی مردم با توجه به حفظ محیط زیست میباشد. برنامه ریزی توسعه پایدار بایستی مبنای مشارکتی داشته باشد. به این صورت که مردم و ارگانهای دولتی در کنار هم عمل کنند.
در این رابطه انسان به عنوان مهمترین عامل اجرای توسعه پایدار است. از آنجایی که انسان از دیرباز به دنبال رفاع و آسایش خود بوده است لذا دخالت او در محیط زیست به همراه تغییر در شیوه های بهره کشی از طبیعت و عوامل تشکیل دهنده طبیعت برای دستیابی به توسعه میباشد.
زمانی میتوان به توسعه پایدار دست یافت که از بیهوده به هدر رفتن منابع جلوگیری می کرد.
یکی از مسائل مهم کشور برای رسیدن به توسعه پایدار توجه بیشتر به امر وجدان کاری است. اعضاء اصلی هر جامعه نیروی انسانی آن جامعه است که مهمترین مهره توسعه به حساب میآید. زیرا توسعه به دست انسانها انجام میشود البته اگر افراد جامعه دارای وجدان کاری باشند و برای هر مسئولیتی احساس تعهد نمایند و در جهت اجرای آن کوشا باشند.
صاحب نظران توسعه معتقدند که زمانی میتوان در کشوری توسعه پایدار را محقق کرد که کشور دارای برنامه ریزی صحیح همراه با مدیریت مناسب و جمعیتی فعال و قابل برنامه ریزی باشد. در برنامه ریزی توسعه پایدار بایستی توانها و استعدادها ارزیابی شده و بر اساس آن برنامه ریزی مناسب انجام شود. شاید بتوان برای مقایسه وجدان کاری در کشورهای مختلف از میزان ساعت کار و تعداد روز مرخصی کشورها استفاده نمود.
آمار ساعت کار در چند کشور در سال 1994 به این قرار است. ژاپن در سال 1966 ساعت کار و 124 روز مرخصی، انگلستان 1902 ساعت کار و 136 روز مرخصی، فرانسه 1678 ساعت کار و 145 روز مرخصی. اما متأسفانه آمار رسمی در خصوص ایران به دست نیامد. مقایسه این آمار با کشورهای توسعه نیافته عامل کار را به عنوان پیش شرط توسعه میتوان به خوبی دریافت.
از آنجایی که در امر بهره وری بیش از هر چیز فرهنگ کاری نیروی انسانی حرف اول را می زند از کارهای اساسی تلاش در جهت گسترش و تقویت فرهنگ وجدان کاری است تا بتوان به طرف بهره وری قابل قبول گام برداشت.[16]
فهرست
عنوان صفحه
تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر وجدان کاری و انضباط اجتماعی......................... 1
اهمیت کار.............................................................................................................. 1
مفهوم کار.............................................................................................................. 3
تعاریف وجدان....................................................................................................... 6
تقسیم بندی و معانی اصطلاحی وجدان................................................................. 8
وجدان کاری.......................................................................................................... 11
وجدان کاری در قرآن........................................................................................... 15
پاره ای از موارد استعمال وجد در قرآن کریم..................................................... 21
وجدان کاری در کلام رهبر................................................................................... 23
اخلاقیات................................................................................................................. 27
اخلاق کار.............................................................................................................. 30
اخلاق در غرب....................................................................................................... 32
اخلاق کار در ژاپن................................................................................................ 34
عوامل روانی در وجدان کاری.............................................................................. 35
نقش وجدان کاری در توسعه پایدار..................................................................... 39
وجدان کار و بهره وری........................................................................................ 41
تعهد و وجدان کاری.............................................................................................. 46
عدم بروز وجدان کاری به صورت یک مسئله و مشکل فراگیر سازمانی............. 47
دیدگاه دانشمندان علم مدیریت و رفتار................................................................. 49
وجدان از دیدگاه اندیشمندان اسلامی.................................................................... 52
ضمانت اجرایی احکام وجدانی.............................................................................. 55
