|
مقاله بررسی تکنیک مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات
مقاله بررسی تکنیک مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات در 18 صفحه ورد قابل ویرایش
|
|
| دسته بندی | علوم انسانی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 14 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 18 |
مقاله بررسی تکنیک مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات
مقدمه
مشاهده یکی از روشهای موثر و کارآمد درتحقیقات اجتماعی است. این روش از مهمترین روشهای کسب اطلاعات محسوب می شود. مشاهده این امکان را به محقق می دهد که محقق مستقیماً پدیده مورد مطالعه را ببیند و واقعیت را به صورت مستقیم یا بی واسطه درک کند. روش مشاهده نه تنها به طور مستقل می تواند یک منبع قوی و شیوه ای مناسب برای گرد آوری اطلاعات درتحقیقات اجتماعی باشد، بلکه گاهی نیز به عنوان یک روش تکمیلی در کنار سایر روشهای گردآوری اطلاعات نیز مورد استفاده می گیرد.
روش مشاهده از عمده ترین و مهم ترین شیوه های تحقیق درعلوم اجتماعی است، اما کمتر از سایر شیوه های دیگر گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرارگرفته است. هیچ شیوه ای به اندازه مشاهده مستقیم درمیدان تحقیقی نمی تواند محقق را در رابطه نزدیک با پدیده های مورد مطالعه قرار دهد.
دراکثر رشته های علوم انسانی از جمله جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، تاریخ، باستان شناسی، روان شناسی و مردم شناسی نیز از روش مشاهده استفاده می‌شود.
اهمیت نقش مشاهده تنها درگرد آوری اطلاعات به صورت یک روش مستقل یا تکمیلی پایان نمی پذیرد، بلکه دربعضی از تحقیقات محقق ناگزیر است برای بررسی نتایج تحقیقاتی که مبتنی بر سایر روشهای گردآوری اطلاعات باشد نیز از روش مشاهده استفاده کند؛ به عبارت دیگر برای اطمینان از صحت نتایج تحقیق یا داده های گردآوری شده از طریق سایر روشها، محقق باید به میدان آمده و پدیده مورد مطالعه را از نزدیک مشاهده نماید تا برای داده های گرد آوری شده تاییدیه بگیرد.
(حافظ نیا، 1381: 8-206)
مشاهده :
مشاهده از رایج ترین و مهم ترین شیوه ها و ابزار تحقیق به شمار می رود که در اکثر علوم کاربرد دارد به تعبیر وب، تمامی تحقیقات اجتماعی با مشاهده آغاز می‌شوند و با آن نیز پایان می پذیرد، به بیان دیگر، مشاهده جزیی اجتناب ناپذیر از هر مطالعه درباب هر پدیده اجتماعی می باشد (ساروخانی، 1381: 174). مشاهده مستلزم توجه منظم و سیستماتیک و ثبت رویدادها، رفتارها و موضوعاتی است که در محیط اجتماعی، مکان یا محل مورد تحقیق وجود دارد (مارشال و اسمن، 1995، به نقل از ازکیا).
تعاریف متعددی از مشاهده شده است از جمله اینکه: «مشاهده روزمره و مشاهده علمی، دریافت و درک هدفمند محیط از طریق اندامهای حسی (نه تنهاچشم) و ثبت این دریافت ها در واحدهای اطلاعاتی است. (اتسلندر، 1926، به نقل از ازکیا)
رنه کیونیک درتعریف مشاهده می نویسد که رابطه ما با جهان به وسیله حواس پنجگانه به وجود می آید و ما با کمک آن حواس، به تجربیات خود می اندوزیم. بدین معنا، مشاهده نوعی کسب تجربه از جهان است که ازطریق ساده، تا طرق علمی به وسیله جلا دادن و تیز کردن حساب شده ادراک و حواس انجام گیرد. (کیونیک، 1976: 1، به نقل از رفیع پور).
3-مشاهده ناپیوسته:
مطالعات طولی نظیر پانل یا روند پژوهی در این نوع مشاهده جای می گیرند. بدین صورت که محقق نسلی را در یک زمان (t) مطالعه می کند، سپس در فاصله زمانی معینی تکرار می شود (ازکیا، 1382: 415)
4-مشاهده مستقیم :
در این نوع مشاهده محقق به طور مستقیم و بدون هیچ گونه مشارکت جامعه مورد مطالعه را مطالعه می کند و به مشاهده منظم و سیستماتیک پدیده ها و ثبت رویدادها، رفتارها و موضوعات جاری در میدان می پردازد.
(چیتامبار، 1379، به نقل از ازکیا)
5-مشاهده غیر مستقیم:
دربسیاری از موارد امکان مطالعه مستقیم وجود ندارد که از جمله این موارد به مطالعه پدیده های تاریخی یا مطالعه گذشته افراد می توان اشاره کرد که دراین شرایط باید از شاخصهایی استفاده نمود، یا از اسناد تاریخی برجای مانده سود جست، که دراین صورت مفاهیم غیرمستقیم خواهد بود و بدان مطالعه اسنادی اطلاق می شود. (ساروخانی، 1381: 186)
در مشاهده غیر مستقیم محقق اطلاعات مورد نیاز خود را از اشخاص مورد مشاهده کسب می کند. لذا عینیت موضوع کمتر است و محقق اطلاعات منتقل شده را ثبت می‌نماید و به مصاحبه کننده و یا پرسشگری که برای مطالعه اعزام شده، همواره تاکید می شود که در انتقال آنچه که از شخص مورد مطالعه دریافت می کند و تصرفی نکند.
دراین شیوه بررسی بین محقق و پدیده یا موضوع مورد بررسی دو واسطه وجود دارد یکی همان شخص مورد بررسی است که امکان دخل و تصرفش در واقعیت وجود دارد ودیگری پرسشگر و یا مصاحبه گر مشاهده کننده غیر مستقیم، نیز واسطه دیگری به حساب می آید که احتمال تصرفشان در سوال و پاسخ وجود دارد. (مثال مشاهده غیرمستقیم این که): اگر شرکت کنندگان در نماز جمعه شهری مورد مشاهده محقق باشد او در موقعیتی مناسب قرار گرفته و اطلاعات مربوط به تعداد افراد شرکت کننده، سن وجنس آنها، وضعیت ظاهر افراد، زمان حضور در مراسم و … را گردآوری می کند. (طالب، 1380: 41-139)
6-مشاهده جزیی:
در این شیوه روابط اجزاء و عناصر تشکیل دهنده یک مجموعه، مورد مطالعه و مشاهده قرار می گیرد. به عنوان مثال درتحقیقی پیرامون نظام پارلمانی و اثرات آن برحیات سیاسی یک جامعه لازم است به مشاهده رفتار و یا عمل تعدادی از نمایندگان که با توجه به معیارهای چند جهت مطالعه برگزیده شده اند، پرداخت، یا به دقت نحوه عمل مجلس را به هنگام رد یا تصویب لایحه یا طرح خاص مشاهده و ثبت نمود.
7-مشاهده میدانی:
این مشاهده به صورت طبیعی و دربطن جامعه صورت می گیرد و در مقابل مشاده آزمایشگاهی قرار می گیرد. مشاهده در میدان می تواند به دو صورت کنترل شده یا فعال یا پذیرا و منفعل صورت گیرد (ساروخانی، 1381: 186)
8-مشاهده کانونی:
زمانی که مشاهده برروی بعدی خاص تکیه شود و به آن مشاهده کانونی می گوییم. مشاهده کانونی در برابر مشاهده آزاد یا اکتشافی که در آغاز صورت می گیرد، مطرح می باشد به عنوان مثال: درتحقیقی در باره رفتار جنایی نوجوان، هدف شناخت دزدی و مخصوصاً نحوه خرج درآمد حاصله است. در این جا توجه خاص پژوهشگر به چگونگی صرف درآمد حاصل از آن معطوف می شود که به این مشاهده، مشاهده کانونی می گویند.
9-مشاهده کلی یا آزاد :
هدف این مشاهده آشنایی با رفتار مردمی است که باید مورد مطالعه قرار گیرند. دراین حال مشاهده ساخت نا یافته و غیر منظم که کلیت جامعه به صورت آزاد مورد مشاهده قرار می گیرد مطرح است. (ازکیا، 1382: 16-415)
